In een maandelijkse hoorstaat deel ik wat ik op dat moment beluister. Met in deze aflevering: de geluidswandeling Oto-date en Klinkende Stad, een jaarlijkse tentoonstelling van geluidskunst, beide in Kortrijk. Muziek is er van o.a. Hugh Reilly-Smith, Lady Vendredi en Gianmaria Testa.
Lees en luister verder of klik direct door naar een van de volgende categorieën: audiotour & geluidswandeling, kunst & geluid of muziek.
Beluister ook de geüpdate playlist op Spotify en de geheel ververste playlist op SoundCloud.
Wil je reageren op deze hoorstaat of jouw luistertips delen? Reageer dan via het reactieformulier onderaan dit bericht, via de Facebookpagina of mail naar luisterberichten[at]gmail.com
Nooit eerder was ik in Kortrijk. Op een koude zondag in april volg ik vanaf het treinstation de borden naar het toerismeburo. Het zit op een opvallend onopvallende locatie. Niet aan het centrale marktplein of een andere drukke plek, maar aan het Begijnhofpark, een groene, open plek, midden in het centrum. Mijn geluidswandeling is nog niet begonnen, maar ik hoor vogels, het luiden van kerkklokken, verkeer uit een straat die met een voetgangerspad met het park verbonden is, voetstappen in het grind en even later, in het park, een auto van een gemeentedienst.
Een aantal van die geluiden hoor je terug in onderstaand fragment.
Begijnhofpark, Kortrijk.
Bij de balie vraag ik naar de kaart van Oto-date, de geluidswandeling die de Japanse geluidskunstpionier Akio Suzuki in 2014 in Kortrijk uitzette en die ik vandaag wil lopen. Het is een analoge geluidswandeling, zonder koptelefoon. Meer dan het vouwblad, met op de ene kant een plattegrond met gemarkeerde luisterplekken en op de andere kant beknopte luisterinstructies heb je niet nodig. De eerste luisterplek is meteen een plek waar ik uit mezelf niet was gekomen: de Messeyne-tuin, verstopt tussen een viersterren hotel en bakstenen appartementen. Naast vogels en verkeer hoor ik er afzuiginstallaties en wat klinkt als het opruimen van de ontbijtzaal van het hotel.
De Messeyne-tuin (1) en het poortje bij de Broeltorens (2).
Via het pad langs de rivier de Leie loop ik in de richting van de Broeltorens. Vlak voor het kleine poortje dat toegang geeft tot de brug zie ik voor het eerst een sjabloonmarkering die Akio Suzuki heeft aangebracht. Het zijn twee oren en tegelijkertijd twee voetstappen in een onderbroken cirkel die aan een vizier doet denken. De oren zijn gemodelleerd naar de oren van John Cage met wie Suzuki tijd doorbracht in New York (bron: Musicworks Magazine). Op het vouwblad staat bij deze plek (2): “Het stenen poortje naast de Broeltorens kadert perfect het omliggende geluidsdecor.”
Soms zijn de luisteraanwijzingen specifieker en vraagt Suzuki je te concentreren op een specifiek geluid – van een boom (9), auto’s (13) of de lucht (15) – of op het geluid uit een bepaalde richting, bijvoorbeeld de geluiden uit de Trompestraat, een steegje dat je eerst vanuit de kant van de Kapucijnenstraat (3) en even later vanuit de Budastraat (5) beluistert.
3.
Probeer je te concentreren op
het geluid dat naar je toekomt van
de andere kant van de nauwe
Trompestraat.5.
Kijk in de Trompestraat.
Luister naar de geluiden die uit
het steegje komen.
Links: Trompestraat vanuit Kapucijnenstraat (3); midden: Budafabriek (4); rechts: Trompestraat vanuit Budastraat (5).
Zoals uit de aanwijzing bij luisterpunt 5 al blijkt, geeft Suzuki naast luister- ook kijkaanwijzingen. Andere kijkaanwijzingen richten je blik op o.a. een reflectie in een glazen wand (4), de rivier (8) en een oude kastanjeboom (9). Suzuki heeft vaker gezegd dat hij ook het visuele aspect van zijn kunst belangrijk vindt. Het is dus goed mogelijk dat mijn associatie van de luistermarkering met een vizier er door hem ook bewust is ingelegd.
Links: Kasteelkaai (8); midden: President Rooseveltplein (9); rechts: Havermarkt (11).
De wandeling voert me door winkelstraten, langs beide kanten van de rivier, een achteraf steegje, een rustig plein, luide en stille straten. De stad klinkt nat en zondags. Ik stel me voor dat er veel minder mensen op straat zijn dan toen Suzuki hier rondliep. Misschien hoorde hij het geroezemoes van mensen op terrassen, dreunende bassen uit openstaande autoramen of het tevreden gespin van een kat. Misschien luisterde hij naar de subtiele soundtrack van een stad die net ontwaakt. Ik hoor het gewoesj van autobanden door een laagje water en de wind die af en toe gaat liggen maar dan toch weer opsteekt en in mijn oren suist. Vandaag zwijgt het President Rooseveltplein en klettert de Havermarkt.
Op het vouwblad staat dat Oto-date “muzikale notities op de straat” zijn. “Rondzwervende katten die op deze plekken rusten, leerden ons genieten van de ‘symfonie van het moment’.” Niet alleen de omstandigheden van het moment beïnvloeden je luisterervaring. Ook jijzelf. Met jouw oren. En alles wat je eerder hoorde als referentiekader.
“In regard to oto-date, I was influenced by John Cage,” Suzuki says. “Especially his chance listening. oto-date is a musical piece. Normally, a musical piece is five lines and dots—a score. My score is this big field where people come and stop and then they listen and compose music by themselves with the surroundings. Each person hears something different and there are many various ways of listening.” (Bron: Musicworks Magazine)
Voor Suzuki is Oto-date een doorlopend project, een voortgaand luisteronderzoek naar de geluiden van de stedelijke omgeving. De naam oto-date verwijst naar geluid (oto) en punt (date) en is tevens een woordspeling op nodate, een Japanse theeceremonie in de buitenlucht. Hij presenteerde zijn eerste Oto-date in 1996, op het Sonambiente Festival in Berlijn. Sindsdien heeft hij onder dezelfde titel en vanuit hetzelfde concept geluidswandelingen gemaakt voor heel wat steden, vooral in Azië en Europa, van het Japanse Aichi (de plek waar hij opgroeide) tot Athene (in 2015).
Ik vond de wandeling een geweldige manier om met Kortrijk kennis te maken. Zonder koptelefoon. Met open oren. En ogen. De geluidswandeling lijkt me ook interessant als je de stad een beetje of zelfs heel goed kent. Dan verschuift de balans iets meer van een kennismaking met de stad naar een andere ervaring van die stad door een luisteroefening.
Een luisteroefening is ook Kortrijk Tracks, een van de andere twee geluidswandelingen die op initiatief van het jaarlijkse Festival Kortrijk zijn gemaakt. Componist en kunstenaar David Helbich ontwikkelde ‘Tracks’ voor meerdere steden. 
Het zijn performatieve geluidswandelingen, waarbij je als bezoeker een partituur meekrijgt om op verschillende plekken een choreografie met verschillende luisterhoudingen uit te voeren. Soms luisterend naar een soundtrack door je koptelefoon, soms met je koptelefoon af, waarbij je deze bijvoorbeeld om je nek hangt of als een handtas vast houdt, hem lichtjes heen en weer wiegend terwijl je loopt (zie afbeelding links).
Een aantal luisteroefeningen keren terug in verschillende steden en veel ervan kun je volgens de kunstenaar in elke stedelijke omgeving uitvoeren, zoals het lopen van een bepaalde route door de tuinen van Versailles, maar dan op een volledig andere plek. Vanwege tijdgebrek koos ik vandaag voor één track uit de Kortrijk Tracks: track 8 ‘Holodeck, please’ op het Begijnhof. Het is gebaseerd op een installatie die Helbich speciaal voor deze plek maakte voor het Festival Kortijk in 2012. Het begint en eindigt met het geluid van regen. Daartussen loop je langzaam met de klok mee om de grote boom in het midden van de binnenplaats. Door je koptelefoon luister je naar veldopnames uit Kortrijk en Nablus, vermengd met geluiden van buiten die je oren weten te vinden. Omdat je de stad vanuit het hofje niet kunt zien, maakt het geluid dat je je een heel andere stad kunt voorstellen.
De derde beschikbare geluidswandeling, Electrical Walk Kortrijk van Christina Kubisch, maakt een met het blote oor nauwelijks hoorbaar deel van de stad hoorbaar. Net als de twee andere wandelingen bestaan er ook van deze wandeling versies in allerlei steden. En net als bij Kortrijk Tracks is deze wandeling niet erg locatiespecifiek. Al zijn de gekozen luisterpunten wel afhankelijk van de omgeving, daar waar elektromagnetische velden zijn: in de buurt van bankautomaten, beveiligingssystemen en tl-lampen. Met speciaal hiervoor geprepareerde koptelefoons (met magnetische spoelen) kun je de elektrische stad beluisteren.
De drie geluidswandelingen die sinds 2013 voor het Festival Kortrijk zijn gemaakt, zijn gebundeld onder de noemer Listen to this en alledrie verkrijgbaar bij Toerisme Kortrijk. De plattegrond van Oto-date en de audio plus het instructieboekje van Kortrijk Tracks van David Helbich kun je ook zelf downloaden. Een voorproefje van de drie wandelingen krijg je in onderstaande video. Als derde is Oto-date aan de beurt (op 4 minuut 10), waarbij je Akio Suzuki een aantal markeringen ziet aanbrengen.
Terug naar het begin van dit bericht.
De reden om juist nu Kortrijk te bezoeken was de jaarlijkse geluidskunsttentoonstelling Klinkende Stad, die onderdeel vormt van het Festival Kortrijk. De tentoonstelling, die je nog maar tot en met a.s. zondag 1 mei kunt bezoeken, heeft dit jaar de ondertitel ‘Sound of silence’. Het bestaat uit stille of amper hoorbare werken van ruim een dozijn kunstenaars. Omdat de expositie al haast voorbij is, hier geen uitgebreide recensie, maar een paar observaties en wat meer over twee individuele werken.
Ik had het niet zo gepland, maar toevallig kwam ik aan bij Broelkaai 6, het voormalige Broelmuseum, op een moment dat ik me nog kon aansluiten bij de net begonnen rondleiding van festivaldirecteur Joost Fonteyne. Hij leidde een groep van zo’n twintig mensen langs alle kunstwerken en gaf een toelichting op de selectie van en de ideeën achter de werken.
Zijn enthousiasme werkte aanstekelijk. Ik weet niet of ik zonder rondleiding met dezelfde ogen naar de werken gekeken zou hebben. Wel weet ik dat het met andere oren geweest zou zijn, want in contrast met het thema van de tentoonstelling produceerden wij die rondgeleid werden enorm veel kabaal met ons gestommel over de krakende houten vloeren. Alleen op de zolder van de Broeltoren, kijkend naar ‘Silent Exercises’ van Christina Kubisch, waren wij stiller. Het donker om ons heen en de koelte deden ons fluisteren of zwijgen.
De tentoonstelling klonk heel anders toen ik even later zelf nog eens langs enkele werken liep. Stiller. Bedachtzamer. Met het geluid van buiten door de openstaande voordeur en de geluiden van andere bezoekers als een rustige soundtrack. Zo stond ik even stil bij het werk uit de tentoonstelling dat het meest op mijn gemoed inwerkte: ‘Wind’ van de in 2011 overleden kunstenaar Rolf Julius. Het is een geluid bij een uitzicht: als je dichtbij het mooi achter een velletje papier geplakte luidsprekertje staat, hoor je een opname van wind terwijl je door een raam naar buiten kijkt. Naar buiten starend met een kalm briesje in mijn oren voel ik mij weemoedig en tegelijkertijd heel tevreden.
Een conceptueel sterk werk vond ik ‘It Takes Courage And Breath To Speak Up’ van Eleni Kamma. Het is geen geluids- maar videokunst, maar wel een stil werk. De camera cirkelt rond drie personen die om een microfoon bewegen en op het punt staan iets te gaan zeggen. Dit moment voor het spreken wordt uitgerekt in een choreografie van ademhaling en beweging.
Het is een van haar even esthetische als politieke werken waarin ze ‘parrhesia’ thematiseert. Deze oud Griekse term betekent ‘alles durven zeggen’, niet alleen in de zin van vrolijke vrijmoedigheid, maar ook als plicht om je uit te spreken ten behoeve van het algemeen belang, zelfs als dat je persoonlijk belang kan schaden.
Zo maakte ze vorig jaar de film ‘Yar bana bir eğlence. Notes on Parrhesia’. Het Turkse deel van de titel werd in het Engels vertaald als ‘Oh, for some amusement’. Het werk gaat over de traditie van het Karagoz theater in het Ottomaanse rijk en de rol van de ‘kleine man’ die in dit poppentheater vertelt wat de mensen willen horen én willen zeggen. Op haar website vind je een fragment uit die 38 minuten durende film.
Meer informatie over de tentoonstelling ‘Sound of silence’ vind je hier.
Terug naar het begin van dit bericht.
De twee onderstaande podcasttips sluiten aan bij het thema ‘klinkende stad’. In beide gevallen gaat het om audio die de stad hoorbaar maakt. Met straatgeluid. En muziek. Heb jij luistertips rond dit thema? Reageer dan onderaan dit bericht, via de Facebookpagina of mail naar luisterberichten[at]gmail.com
In de vierde en laatste aflevering van Laura Barton’s Notes from a Musical Island neemt muziekjournalist Laura Barton je mee naar Londen. Samen met haar luister je door de oren van muzikale immigranten en autochtonen naar de geluiden van en de muziek in de stad. Je hoort korte gesprekken in het geluidsdecor van de stad, afgewisseld met muziekfragmenten. Aan het woord komen de Amerikaanse componist Nico Muhly (over de Engelse koorcultuur), de Nigeriaanse gitarist Femi Temowo (over de rol van kerkmuzikanten in het muzikale leven van de stad), de archetypisch Londense muzikanten Chas ‘n’ Dave (over opgroeien met live muziek en hun eigen cockney rock) en singer-songwriter en componiste Mica Levi (over haar experimentele muziek en de invloed van straatcultuur en de hectiek van de stad).
Beluister ook de andere drie delen van de serie over de muziek die in verschillende landschappen van Groot-Brittannië te vinden is: het noord-oosten met het platteland van Northumberland en kuststad Sunderland (aflevering 1), het noord-westen met Lancashire en Burnley (aflevering 2) en Birmingham en Zuid-Wales (aflevering 3). De afleveringen zijn beschikbaar als mp3-download via de programmapagina en als podcast o.a. via iTunes en RSS-feed. Laura Barton schreef naar aanleiding van deze serie ook een artikel voor The Guardian.
São Paulo is een van de steden die de hoofdrol spelen in de serie ‘Sounds of…’ in Bureau Buitenland op NPO Radio 1 (werkdagen, 20:00-20:30). In afleveringen van 3 minuten laten correspondenten de stad horen waarin zij wonen en werken. Ze geven impressies van de stad die het nieuws nooit halen.
Zo vertelt correspondent Katy Sherriff in aflevering 1 van ‘Sounds of São Paulo’ over het feest ter ere van San Benedito, de zwarte katholieke heilige en beschermheer van de Afro-Brazilianen. Het feest bewijst volgens haar dat de stad een ziel heeft, iets wat veel Brazilianen buiten São Paulo ontkennen.
Vreemd genoeg staan de fragmenten uit deze mooie serie nergens overzichtelijk bij elkaar, maar de afleveringen over Parijs, Shanghai en Yangon zijn nog terug te vinden als items van de podcast van Bureau Buitenland en alle afleveringen zitten in het online archief van Bureau Buitenland en de NPO. De afleveringen die in 2015 werden uitgezonden, staan ook ingetekend op een wereldkaart met als symbool twee met elkaar verbonden muzieknoten.
Tot slot een luistertip waarin de stad niet letterlijk te horen is, maar wel de inspiratie vormt voor een verhaal. In de reeks citybooks, stadsportretten door schrijvers en kunstenaars, schreef de onlangs overleden Wim Brands een stadsportret van Gent vanuit de vraag: hoe ontdek je een stad? Het door hemzelf voorgelezen verhaal kun je beluisteren als podcastaflevering of mp3-download (duur: 24 minuten). De tekst is hier na te lezen en te downloaden (ook in ePub-formaat voor e-readers).
Terug naar het begin van dit bericht.
De afgelopen tijd overleden een aantal muzikale grootheden. Met volop media-aandacht voor David Bowie, Lemmy Kilmister en Prince, neem ik in de Hoorstaat playlist op Spotify deze maand een nummer op van een minder bekende zanger-muzikant die eind maart overleed: de Italiaanse cantautore Gianmaria Testa. Hij werkte vijfentwintig jaar als stationschef in een Noord-Italiaanse provinciestad voordat hij op ging treden met zijn eigen liederen. Zijn muziek ken ik sinds ongeveer 2003 en ik zag hem een paar keer optreden.
Een track van het Zuid-Afrikaanse Hemelbesem zit erin omdat ik een mini-concert van deze band zag tijdens het Afrikaanse Kultuurfees eerder deze maand in Amsterdam. April begon voor mij met een geweldig concert van Oliver’s Cinema, een project van trompettist Eric Vloeimans, accordeonist Tuur Florizoone en cellist Jörg Brinkmann. Vorig jaar brachten ze hun tweede album: ‘Act 2’ uit. Hiervan heb ik ‘Harry Bo’ opgenomen, met percussie op de cello.
Ook in de Hoorstaat op Spotify: de fijne zang van Dan San, droompop van Marle Thomson, de soulvolle stem van Andra Day, het altijd groovende The Cool Quest, nieuwe ontdekking Lady Vendredi, het zonnige Blick Bassy en de vrolijke instrumentale track ‘Nurvel Durd’ van Benbo.
De Hoorstaat playlist op SoundCloud ververs ik iedere maand in zijn geheel. Daarop vind je muziek die ik overal en nergens vandaan heb geplukt, met de wekelijkse Tom Robinson Introducing Mixtape als vaste bron. Deze keer stuitte ik zo o.a. op Hugh Reilly-Smith, TailrMdeLvn, Ben Goddard, Lady Vendredi en Benbo.
Terug naar het begin van dit bericht.
luisterberichten 
Elma Gaasbeek
30/04/2016
Bedankt, lieve Maartje, ik ben héél benieuwd om over Kortrijk le lezen (en luisteren). Bedankt ook voor je sms-je! Héél leuk dat je op bezoek gaat komen in juni.
Een fijn weekend en veel liefs,
Elma