In een maandelijkse hoorstaat deel ik wat ik op dat moment beluister. In deze aflevering aandacht voor professioneel luisteren in de BBC-radioserie The Listeners en de podcasts Man met de microfoon en VPRO Dorst. Muziek is er van o.a. Sula, RAT BOY en Jain.
Lees en luister verder of klik direct door naar een van de volgende categorieën: podcast & radio of muziek. Beluister ook de geüpdate playlist op Spotify en de geheel ververste playlist op SoundCloud.
Wil je reageren op deze hoorstaat of jouw luistertips delen? Reageer dan via het reactieformulier onderaan dit bericht, via de Facebookpagina of mail naar luisterberichten[at]gmail.com
Tussen 22 december en 5 januari zond BBC Radio 4 de derde serie uit van The Listeners, een programma dat aan de hand van gesprekken met professionele luisteraars onderzoekt op welke manier luisteren verschilt van horen. De eerste twee afleveringen hebben elk een afgebakend thema. Ze verkennen het luisteren naar spraak (aflevering 1) en naar de (natuurlijke) omgeving (aflevering 2). De derde aflevering is breder en gaat over het belang van zelf goed en op verschillende manieren luisteren en hoe belangrijk het is dat er ook naar jou geluisterd wordt.
Een terugkerend antwoord op de vraag naar het verschil tussen luisteren en horen is: de mate van aandacht (attentiveness). Horen is passief, luisteren actief. Dat antwoord is misschien niet zo verrassend, maar de luisteraars hebben meer te zeggen en interessante dingen bovendien. Zo blijkt de dialectcoach uit aflevering 1 heel visueel te luisteren. Niet alleen ziet ze voor zich wat het gezicht doet wanneer iemand spreekt, maar ze ziet ook landschappen bij haar bekende en meer abstracte beelden van kleuren en vormen bij haar onbekende accenten.
“When I listen to a person’s voice, I don’t hear it, I see it. Of course I’m hearing it, but the pictures are the first thing that come to my mind’s eye. (…) I feel like I see the person’s voice, I see the person’s accent. (…) There’s a variety of pictures that come up. There’s the abstract, the immediate response and then, as I filter through those pictures and shift some of those away, then I’m left with imagining and being curious as to how those sounds are being formed. And what the face is doing, what the sort of facial posture of that person is.” (dialectcoach Jan Haydn Rowles in The Listeners, seizoen 3, aflevering 1)
Beluister aflevering 1 ook als je meer wilt weten over hoe een accent gevormd wordt door de omgeving waarin het ontstaat. De omgeving staat centraal in aflevering 2. Het gaat onder andere over hoe mens en dier zich kunnen oriënteren in de ruimte door te luisteren. Zo kunnen walvissen over enorme lange afstanden geluid opvangen. Volgens bioakoestiekprofessor Christopher Willis Clark kunnen ze met behulp van geluiden zelfs mentale kaarten maken om zich mee te oriënteren.
Ook mensen kunnen zich met behulp van geluid oriënteren in de ruimte. Net als vleermuizen en dolfijnen gebruiken sommige blinde mensen ook echolocatie. Zij klikken dan met hun tong, knippen met hun vingers of dragen iets bij zich dat geluid maakt. Hoe constanter het geluid dat je maakt, des te voorspelbaarder de weerkaatsing en des te nauwkeuriger de informatie die je daaruit kunt opmaken. Als je geoefend bent, kun je niet alleen opmaken hoe dichtbij een object zich bevindt, maar ook hoe groot het ongeveer is en van wat voor soort materiaal het is gemaakt.
Menselijke echolocatie spreekt tot de verbeelding. Zo herinner ik me een mooi verhaal van de podcast Invisibilia over de Amerikaan Daniel Kish. Vanaf dertien maanden na zijn geboorte is hij blind, maar desondanks leerde hij zichzelf fietsen met behulp van echolocatie.
In The Listeners vertelt de blinde Fiona Gameson hoe zij echolocatie gebruikt. Net als Kish klikt zij met haar tong. Hierdoor kan ze zich uitstekend oriënteren en heeft ze een grote bewegingsvrijheid. Ze zegt zich ook goed door ruimtes te kunnen bewegen als het stil is en ze zelf ook geen geluid maakt, zelfs door onbekende ruimtes. Ze kan dan de aanwezigheid van objecten voelen met haar oren. Alleen als haar oren afgedekt worden, raakt ze volledig gedesoriënteerd.
“It is a sixth sense. People say they can feel they’re being watched. It’s very much like that. That you feel that there’s something there. It’s very hard to put your finger on exactly what it is, but I can actually feel – I wouldn’t say hear, but it is obviously hearing, because if I pop my ears I can’t feel it – the bookshelf about four feet away from where I’m sitting.” (Fiona Gameson in The Listeners, seizoen 3, aflevering 2)
Horen is van belang voor een gevoel van ruimtelijkheid en hoe een ruimte klinkt is van belang voor hoe we ons in die ruimte voelen. Zo vertelt een akoestiekprofessor in dezelfde aflevering hoe zijn vakgebied aan het eind van de negentiende eeuw ontstond uit frustratie over de slechte akoestiek van een slecht ontworpen auditorium. Dat is ook iets wat audiomaker Katharina Smets aanhaalt in een gesprek voor Nooit Meer Slapen (over de luisteravonden die zij mede organiseert).
“Ik denk wel dat mensen heel auditief zijn ingesteld, maar het niet altijd weten. Heel vaak is audio of een bepaalde kwaliteit van geluid iets dat je pas mist als je het niet hebt. Bijvoorbeeld een heel lawaaierig café. Dan denk je: ‘waarom ben ik hier niet zo graag?’ ‘Ah, ja, de akoestiek is hier heel slecht.'” (Katharina Smets in Nooit Meer Slapen, 22-10-2015)
In datzelfde gesprek gaat ze ook in op het verschil tussen visuele en auditieve herinneringen, of beter, op beeld en geluid als media voor de herinnering. Zo vertelt ze naar aanleiding van een audiofragment met muziek en rumoer tijdens een trouwfeest van een vriend:
“Dat fragmentje van dat trouwen, dat brengt me zo… dan weet ik gewoon weer waarom ik het zo leuk vond. Die herinnering gaat nooit gekleurd worden. Een foto kan op een bepaalde manier verkleuren voor mij. Of kan een andere associatie beginnen krijgen. Of dan kun je denken: ‘ik zag er toch wel beter uit vroeger’. Maar nu, die muziek blijft gewoon die muziek. Dat moment blijft gewoon dat moment.”
Terug naar The Listeners. De derde en laatste aflevering van het seizoen is een verzamelaflevering. Je hoort drie luisteraars: een dove percussioniste over musiceren en componeren door geluid te voelen, een vrouwelijke dichter die goed luistert naar een omgeving en dat verwerkt in haar poëzie en een Quaker over stil zijn, voelen dat er naar je geluisterd wordt en het belang hiervan voor je eigenwaarde.
De wederkerigheid van luisteren en naar geluisterd worden is een thema dat ook in de eerdere seizoenen van The Listeners terug te vinden is. Zo zegt iemand van de organisatie Education 4 Peace in het tweede seizoen dat je beter naar anderen gaat luisteren als er naar jou geluisterd wordt, een peiler van het educatieve programma van de organisatie. In dezelfde aflevering vertelt een advocate hoe zij anders moet luisteren in rechtszaken versus arbitragezaken (naar aflevering 1).
In het tweede seizoen zijn twee thema’s hetzelfde als in het derde seizoen: luisteren naar taal (aflevering 1) met daarin ook een conferentietolk en een antropoloog; en luisteren naar de omgeving (aflevering 3) met daarin o.a. een akoestisch ecoloog die soundwalks organiseert en een forensisch spraakanalist die voor de politie de herkomst van stemmen en geluiden probeert te achterhalen.
Aflevering 2 heeft het thema: geluid als indicator van gezondheid en kwaliteit. Hierin hoor je een muzikant die natuurlijke soundscapes ging vastleggen en aan de hand daarvan de gezondheid van een habitat kan bepalen, een instrumentenbouwer die aan hout kan horen of er een goede viool of cello uit te maken valt, een longarts die al luisterend gezonde van niet gezonden longen onderscheidt en iemand die in de zang van nachtegalen gespecialiseerd is. Deze nachtegaalexpert denkt dat de aard van en het aantal trillers in een lied door soortgenoten gebruikt wordt om de conditie en gezondheid van de zanger te bepalen.
Geluid als indicator van kwaliteit en gezondheid. Afbeeldingen: CelloPics, Michael en Noel Reynolds (Flickr, CC BY 2.0).
In seizoen 1 was er ook al aandacht voor het luisteren naar gezondheid. De eerste aflevering ging namelijk over het speuren naar afwijkende geluiden. Mij is het meest de reddingswerker bijgebleven die na natuurrampen met haar team naar overlevenden onder het puin zoekt. Overal ter wereld gaan ze op dezelfde manier te werk. Ze maken met intervallen een standaard geluid, drie harde bonzen, en hopen dat mensen onder het puin dat als afwijkend ervaren van wat ze normaal horen. Het team luistert dan op zijn beurt met het blote oor én met speciale apparatuur of er een afwijkend geluid uit de puinhopen komt, wat door mensen gemaakt zou kunnen zijn. Ook met gevoelige apparatuur vereist dit een hoge concentratie van degene die luisteren. De reddingswerkster vertelt dat als ze thuiskomt, ze een paar dagen nodig heeft om terug te schakelen en niet voortdurend haar oren te spitsen en alert te zijn.
De tweede aflevering van het eerste seizoen gaat over natuurlijke geluiden die we niet met het blote oor kunnen horen: infrageluid, onder het bereik van het menselijk oor van ca. 20 tot 20.000 Herz, en ultrageluid, boven het menselijk bereik. Het gaat over de communicatie van olifanten, het geluid van aardbevingen en geluiden in de ruimte (infrageluid) en de deels ultrasone communicatie van vleermuizen. De experts hebben het ook over wat ze uit de geluiden kunnen afleiden. Zo kun je de omvang van een kudde olifanten door de tijd volgen als je regelmatig geluidsopnames maakt.
Het eerste seizoen telt in tegenstelling tot seizoenen 2 en 3 maar twee afleveringen. Ook zijn er meer luisteraars per aflevering van 28 minuten. Het lijkt een soort gecondenseerde eerste verkenning, waarna sommige thema’s in de latere seizoenen met minder luisteraars meer worden uitgediept. Je kunt alle afleveringen van The Listeners nog beluisteren. De twee afleveringen van het eerste seizoen alleen als online stream via de programmapagina. De rest als afleveringen van de BBC Radio 4 podcast ‘Best of Natural History Radio’ via iTunes en als online stream via de programmapagina.
Verder luisteren:
– De dove percussioniste en componiste Evelyn Glennie, een van de luisteraars in seizoen 3 van The Listeners (aflevering 3), heeft ook een TED talk gehouden over luisteren met je hele lichaam (waardoor je volgens haar beter gaat luisteren). Een fragment van die presentatie nam de podcast TED Radio Hour vorig jaar op in de aflevering The Act of Listening.
– De aflevering ‘How To Become Batman’ van Invisibilia is beschikbaar als online stream en als podcast via iTunes en Stitcher (23-01-2015; duur: 59 min.). Hoofdpersoon Daniel Kish heeft ook een TED talk gehouden over hoe hij echolocatie gebruikt (duur: 13 min.).
– Onder de titel Sprekend Nederland is het NTR platform De kennis van nu samen met wetenschappers een onderzoek gestart naar hoe er in Nederland gesproken wordt en welke vooroordelen daarmee verbonden zijn. Je accent lijkt veel bepalender dan bijvoorbeeld je uiterlijk of je naam voor het beeld dat mensen van je hebben. Lees, kijk en luister verder op de specialpagina.
Radiomaker Chris Bajema kwam in december met de eerste aflevering van Man met de microfoon, een nieuwe Nederlandse podcast die hij onafhankelijk van de omroepen heeft gemaakt. In afleveringen van ongeveer 40 minuten brengt hij echte en bijna echte verhalen uit een stadswijk over een bepaald thema. De echte verhalen bestaan uit reportages en interviews in de buurt waar hij zelf woont. De bijna echte verhalen neemt hij daar ook op, samen met een Harde Hoorspelkern met daarin Natan Vecht, Paulien Cornelisse en Jan Jaap van der Wal als schrijvers en o.a. Diederik Ebbinge, Lies Visschedijk en Marcel Hensema als acteurs. Hij werkte eerder met hen samen voor een reeks hoorspelen in de zomer van 2014.
Aflevering 1 heeft het thema ‘een frisse start’. Daarin hoor je o.a. het verhaal van een slager die door ziekte dat beroep niet langer kon uitoefenen en een realistisch-komische scène waarin een man (Diederik Ebbinge) de geboorte van zijn zoon komt aangeven bij de gemeente (bij Lies Visschedijk). In aflevering 2 met het thema ‘lief dier’ rijdt de man met de microfoon mee met de dierenambulance en zijn er verhalen vanuit de praktijk van een dierenarts. Aflevering 3 kan elk moment verschijnen en heeft als thema ‘in de maling’.
Man met de microfoon is een mooi gemaakte podcast vol kleine miniatuurtjes. De mix van feit en fictie werkt goed, dankzij de realistische scripts en goede acteurs en doordat er geen verschil is in achtergrondgeluid tussen fictie en non-fictie. Door een crowdfundingactie op Voordekunst en bijdragen van Stadsdeel Amsterdam-Oost en het Mediafonds kon Chris Bajema vijf afleveringen maken. Nu is hij op zoek naar sponsors en vrienden voor een vervolg.
De podcast Man met de microfoon is beschikbaar via iTunes, Stitcher en als RSS-feed. De man achter de microfoon kun je volgen via Facebook en Twitter. In Hoorstaat #6 lees je meer over het hoorspel ‘I feel your pain’. Dit hoorspel en andere hoorspelen van Chris Bajema vind je terug op woord.nl.
De podcast van VPRO Dorst, het audiovisuele vernieuwingslaboratorium van de VPRO, bestaat al sinds het voorjaar van 2014. Je kent het misschien van de serie Bureau Breda uit 2014 of de reeks Radio in het donker uit 2015. Nu zijn er twee nieuwe podcastseries: Roes en Looswerk.
De vierdelige serie Roes kwam tussen 3 en 24 januari online. Hierin onderzoekt audiocollectief Schik, bestaande uit Siona Houthuys, Mirke Kist en Nele Eeckhout, de roes en zijn gedaantes: de roes van alcohol, drugs en goddelijke inspiratie; het nut van het feest; de rol van een hormoonroes bij het onvoorwaadelijk houden van je eigen baby; en het onvermijdelijke einde van de roes met ontnuchtering en onttovering.
De podcast heeft een kinderlijk-dromerige tune. De afleveringen zelf zijn schilderachtig, met interviewfragmenten die geïllustreerd worden door speciaal daarvoor gemaakte geluiden die steeds even meelopen op de achtergrond. De meest poëtische aflevering is misschien wel de laatste, hoewel deze juist over de onttovering gaat. Hierin hoor je de vader van Sione, die als kind fantaseerde dat hij vanuit bed een vliegtuig bestuurde en hele veldslagen uitvocht op zijn slaapkamer. Hij geloofde in Sinterklaas. En in God. Maar met met het geloof in Sinterklaas, verdween ook zijn geloof in God en raakte zijn hele wereld onttoverd. Nu bouwt hij aan zijn eigen illusie en betovert hij de wereld opnieuw, werkend aan een roman.
De vliegende vader van Sione Houthuys deed me denken aan de vliegende vader van Laura Stek. In aflevering 28 van Toendra vertelt de vader van Laura over zijn passie: parapenten. Maar je hoort ook wat deze verslaving doet met de rest van het gezin. Terwijl Laura’s vader de hele wereld over reist om zich hangend onder zijn glijscherm vrij te voelen, voelt de rest van het gezin zich helemaal niet vrij. Door eerdere ongelukken en (telefonische) onbereikbaarheid zijn ze ongerust en zouden liever willen dat hij stopt. Dat vragen ze hem echter niet.
Terug naar de podcast van VPRO Dorst. Een dezer dagen gaat daarin de nieuwe driedelige serie Looswerk in première. In drie keer 11 minuten vraagt radiomaker Leonie Wolters zich af waarom we eigenlijk zouden werken. Is werk noodzakelijk? Heeft het zin? Ze spreekt hierover met bankmedewerkers, reclamejongens, kunstenaars, een geldexpert en haar oom.
De afleveringen van Roes duren tussen de 17 en 29 minuten. Ingekorte versies (ca. 11 min.) werden uitgezonden in Radio Doc op NPO Radio 1. De originele, onverkorte afleveringen vind je in de podcast van VPRO Dorst. Deze is beschikbaar via iTunes. Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief van VPRO Dorst of blijf op de hoogte van nieuwe audioprojecten, animatieseries en online documentaires via Facebook of Twitter.
Terug naar het begin van dit bericht.
De muziek komt deze maand uit de volgende hoofdbronnen: BBC Radio (de Tom Robinson Introducing Mixtape en de BBC Sound of 2016) en 3voor12 (de Luisterpaal en tips voor Eurosonic Noorderslag 2016). Aan de Braziliaanse in Canada wonende zangeres Bïa bleef ik hangen toen ik voor het eerst in lange tijd weer eens naar De Sandwich luisterde van Jacques Klöters. Hij draaide een mooie versie van Eleanor Rigby. De Israëlische zangeres Irit Dekel hoorde ik voor het eerst in Vrije Geluiden TV met haar project Last of Songs. Elektronische tracks van Le Motel, Uphigh Collective en Ermhoi kwam ik tegen in de playlists van de Brusselse Témé Tan op SoundCloud.
De Hoorstaat playlist op SoundCloud wordt elke maand in zijn geheel vervangen. Aan de gelijknamige playlist op Spotify voeg ik elke maand tien nummers toe.
Terug naar het begin van dit bericht.
—
Op de foto bovenaan dit bericht zie je natuuropnamespecialist Chris Watson, een van de luisteraars uit het eerste seizoen van de BBC-radioreeks The Listeners. Deze foto hoort bij een andere BBC-radioserie: Composer’s Rooms.
luisterberichten 
Posted on 30/01/2016
0