In een maandelijkse hoorstaat deel ik wat ik op dat moment beluister. In deze aflevering vind je onder ‘kunst & geluid’ luistertips bij de tentoonstelling ‘Late Rembrandt’ in het Rijksmuseum in Amsterdam. In dezelfde rubriek besteed ik aandacht aan geluid in het werk van videokunstenaar Bill Viola. Van hem zijn momenteel twee werken te zien in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Muziek is er van o.a. Wilfred, La Corneille en Tuxedo.
Lees en luister verder of klik direct door naar een van de volgende categorieën: kunst & geluid of muziek. Beluister ook de geüpdate playlist op Spotify en de geheel ververste playlist op SoundCloud.
Wil je reageren op deze hoorstaat of jouw luistertips delen? Reageer dan via het reactieformulier onderaan dit bericht, via de Facebookpagina of mail naar luisterberichten[at]gmail.com
Audio bij Late Rembrandt
tentoonstelling in het Rijksmuseum in Amsterdam, 12 februari t/m 27 mei
Als je nog niet verzadigd bent door alle media-aandacht voor de tentoonstelling Late Rembrandt, vind je hieronder audio bij de tentoonstelling die het beluisteren waard is.
Als eerste is dat de speciale Late Rembrandt tour, een multimediatour waarin Barry Atsma je meer vertelt over twintig werken uit de tentoonstelling. Het gaat over voorstelling en compositie, de staat van het werk, inspiratiebronnen en technieken. Bij de geselecteerde werken hoor je steeds een audiofragment van ongeveer een minuut, dat start met een hoorspelachtig achtergrondgeluid, waarna de voice-over het overneemt. Via de ‘Ga verder’ knop kom je bij het volgende werk terecht. Onder ‘Meer zien’ vind je aanvullende informatie met bewegend beeld. Je ziet dan meer dan je op zaal kunt zien, bijvoorbeeld welke wijzigingen Rembrandt gaandeweg aanbracht of afbeeldingen van andere werken zodat je ze kunt vergelijken.
De tour duurt ongeveer een uur, maar je kunt zelf kiezen welke fragmenten je afspeelt. De informatie is toegankelijk en interessant en de multimediatour is visueel mooi vormgegeven. Een plattegrond geeft steeds aan waar het kunstwerk van het volgende fragment zich bevindt. Deze plattegrond kun je niet vergroten en ook via de audio krijg je geen loopaanwijzingen, waardoor de tour minder toegankelijk is voor mensen die slecht zien.
De multimediatour is beschikbaar via de gratis Rijksmuseum App voor Android of iPhone/iPad. In het museum zijn apparaten met de tour beschikbaar voor € 5.
Vier schermafbeeldingen uit de multimediatour bij de Late Rembrandt tentoonstelling.
Dezelfde tentoonstelling was eind vorig jaar te zien in The National Gallery in Londen onder de naam ‘Rembrandt: The late Works’. The National Gallery Podcast, geproduceerd door Antenna Audio, besteedde in drie afleveringen aandacht aan de tentoonstelling. Kunsthistorica en schrijfster Leah Kharibian is daarbij de gids. Aflevering 96 bevat twee Rembrandt-items. Staande voor het ‘Zelfportret met cirkels’ in Kenwood House blikt Leah Kharibian met curator Betsy Wieseman vooruit op de tentoonstelling (item 1). Twee versies van een ets van Rembrandt vormen het onderwerp van gesprek met An Van Camp, curator Nederlandse en Vlaamse prenten en tekeningen van het Britisch Museum (item 2). De prent toont de scène waarin het volk moet kiezen voor de vrijlating van Jezus of Barabbas. Van Camp vertelt hoe Rembrandt de afbeelding voor de tweede druk aanpaste om de kijker meer bij de voorstelling te betrekken.
In aflevering 97 kijkt Leah Kharibian samen met rabbijn Julia Neuberger naar ‘Isaak en Rebekka’, bekend als ‘Het Joodse bruidje’ (item 1). Ze hebben het over de vraag of de afgebeelde personen Joods zouden kunnen zijn en Neuberger vertelt iets over Joods Amsterdam in de tijd van Rembrandt. In aflevering 98 kijkt professor klinische anatomie Peter Abrahams naar het schilderij ‘Anatomische les van Dr. Deijman’ (zie afbeelding), waarop dokter Jan Deijman sectie verricht op de ter dood gebrachte misdadiger Joris Fonteijn (item 2). Volgens Abrahams is de sectie correct afgebeeld.
The National Gallery Podcast verschijnt maandelijks. Elke aflevering duurt 10 tot 15 minuten en bevat drie items. Er zijn steeds twee versies beschikbaar: een versie met beeldmateriaal en een pure audioversie. De afleveringen zijn beschikbaar als download en online stream via de website van The National Gallery en als podcast via iTunes en RSS-feed. Op de website vind je ook een transcriptie van de tekst.
Naar aanleiding van ‘Rembrandt: The late Works’ schreef kunsthistoricus T.J. Clark een artikel voor de London Review of Books (Vol. 36 No. 23, p. 16-18). Het artikel is te lezen onder de titel ‘World of Faces’ en te beluisteren onder de titel ‘Face to Face with Rembrandt’. Clark zet uiteen hoe hij naar de gezichten van Rembrandt en vooral naar diens zelfportretten kijkt en hoe hij daar in de loop van de tijd anders over is gaan denken. Uitgangspunt is het ‘Self-Portrait at the Age of 63’ (uit 1669), dat tot de collectie van de National Gallery behoort.
Rembrandt: Self-Portrait at the age of 36. The National Gallery, Londen.
Clarks uiteenzetting begint vrij theoretisch. In het essay over zelfportretten dat hij twintig jaar geleden schreef, legde hij de focus op Rembrandt die naar zichzelf kijkt terwijl hij zichzelf aan het schilderen is. Ik begrijp Clark zo dat je als toeschouwer op deze manier buitenstaander en stiekeme observator van de zichzelf schilderende Rembrandt kan zijn of je meer persoonlijk betrokken kunt voelen door als het ware de positie van de spiegel in te nemen. Dit zorgde bij Clark voor een reflexieve houding, waarbij hij nadacht over zelf versus de ander, binnen- en buitenstaandersperspectief, directheid en reflectie. Nu Clark door de huidige Rembrandt tentoonstelling loopt, waarop meerdere zelfportretten te zien zijn, wordt die intellectuele afstand doorbroken door de directheid van Rembrandts blik.
“It addressed me directly. It put me in the place of self. Rembrandt and I – the look was our term of agreement – were face to face.”
Clark noemt dit het Rembrandt effect. Dit effect is zo krachtig, dat hij als hij verder loopt in de tentoonstelling steeds weer naar de zelfportretten wordt teruggezogen. In wat volgt, wisselt Clark theoretische bespiegelingen af met mooie observaties. Bijvoorbeeld over het pallet dat Rembrandt gebruikt. Je hoeft geen kunstkenner te zijn om te zien dat Rembrandt vooral bruin- en geeltinten gebruikt, maar mij was nog niet opgevallen dat Rembrandt nauwelijks groen en niet of nauwelijks blauw gebruikt.
“What other colourist worth the name is so little interested in the spectrum beyond yellow? Why does it seem that blue and green – Giotto blue, Bellini blue, the blue of Vermeer and Van der Weyden – hardly existed for Rembrandt? Blue, as far as I can see, is truly absent from his world.”
Groen gebruikt Rembrandt volgens Clark alleen als teken van bleekheid en verval, niet als het levende groen van de natuur. Misschien dat hier praktische redenen meespelen (zoals de prijs van pigmenten), maar volgens Clark moet het ook een artistieke keuze zijn geweest. Hij oppert dat blauw misschien afwezig is omdat andere schilders blauw gebruikten om de hemel op aarde aan te duiden en Rembrandt dit niet over wilde nemen. In de West-Europese kunstgeschiedenis is blauw sterk verbonden met de blauwe mantel van Maria als teken van haar aardse vroomheid. Volgens Clark is de hemel in Rembrandts werk niet aanwezig. Rembrandts God is een verborgen God.
Je kunt het hele artikel beluisteren en lezen op de website van de London Review of Books of downloaden als podcast via iTunes (luisterduur: 26 minuten).
Verder luisteren & kijken:
– De late Rembrandt, reportage van Gijsbert van der Wal in Nooit Meer Slapen, 11-02-2015. Gijsbert van der Wal spreekt met samenstellers Taco Dibbits (directeur Collecties), Gregor Weber (hoofd Beeldende Kunst) en Jonathan Bikker (conservator). Beschikbaar als online stream (NPO Radio 1) en als podcast via iTunes. Duur: 13 minuten.
– Introductievideo op de tentoonstelling in The National Gallery in Londen door curator Betsy Wieseman. Duur: 3 minuten.
Geluid in het werk van Bill Viola
tentoonstelling ‘Meesterwerk 2015’ in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, 28 februari t/m 10 april
In de Nieuwe Kerk in Amsterdam zijn de videowerken ‘Tristan’s Ascension’ en ‘Firewoman’ van de Amerikaanse kunstenaar Bill Viola te zien in de serie Meesterwerk. Op de dag van de opening hoorde ik een interview met curator Gijs van Tuijl in het radioprogramma Nooit Meer Slapen (duur: 11 min.). Hij vestigde de aandacht op het belang van geluid in Viola’s installaties. Bill Viola studeerde naast kunst ook muziek en werd daarbij sterk beïnvloed door de muziek van John Cage. Viola heeft bij herhaling gezegd dat geluid in zijn werk even belangrijk is als het beeld. Voor elk werk maakt hij een geluidscompositie. In de video ‘The tone of being’ vertelt hij over het belang van geluid in zijn werk en hoe hij geleid wordt door wat hij ‘undersound’ noemt (duur: 6 min.).
Voor ik de werken in de Nieuwe Kerk zag, beluisterde ik een lezing die Bill Viola gaf toen hij in 2009 in het Massachusetts Institute of Technology in Boston de Eugene McDermott Arts Award in ontvangst nam. Hij liet in die lezing (fragmenten uit) een viertal werken van hem zien en vertelde daarbij hoe hij tegen kunst en videokunst aankijkt, wat hem heeft beïnvloed en waar hij zich zorgen over maakt. Luisterend naar de audioversie van de lezing, zonder beeld, viel me op hoe sterk het geluid in de werken aanwezig is, iets wat minder opvalt als je het beeld erbij ziet.
Die ervaring had ik ook in de Nieuwe Kerk. Vooral het geluid bij ‘Tristan’s Ascension’ met de veelzeggende ondertitel ‘The Sound of a Mountain Under a Waterfall’ is indrukwekkend. Toen ik buiten de met enorme zwarte doeken afgeschermde videoruimte was, vond ik dat geluid zelfs huiveringwekkend.
Setting van Bill Viola’s ‘Tristan’s Ascension’ en ‘Fire Woman’ in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. De twee rechter foto’s zijn gemaakt door Janiek Dam en komen van de website van de Nieuwe Kerk.
En dan nog even over het beeld, of eigenlijk de werken als geheel. In 1998 zag ik de reizende overzichtstentoonstelling van Bill Viola’s werk over een periode van 25 jaar in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Ik was toen erg onder de indruk van de sterke beelden en de monumentale schaal van de installaties. Ik had toen nog geen werk van Viola en überhaupt weinig videowerken gezien. Dit keer had ik een veel beter idee van wat ik kon verwachten en ik wist ook dat de werken twee vertrouwde elementen uit het werk van Viola zouden bevatten: water en vuur. Ondanks die voorkennis was ik weer onder de indruk. Een aangename verrassing. De kracht van Viola’s werk zit volgens mij niet in onvoorspelbaarheid of originaliteit, maar in het vermogen om een combinatie van angst en bewondering op te roepen. Ontzag voor de grote dingen van het leven die het verstand te boven gaan: natuurschoon en natuurgeweld, geboorte en dood.
Verder luisteren & kijken:
– MIT World, Arts, 24-03-2010, An Evening with Video Artist Bill Viola. Na de prijsuitreiking van de Eugene McDermott Arts Award volgt de lezing van Bill Viola. De werken die daarbij aan bod komen zijn: ‘Firewoman’, ‘Memoria’, ‘Nantes Triptych’ en een video uit de ‘Transfiguration Series’. De bijeenkomst is als podcast beschikbaar in audio en video. Je vindt de video ook op de MIT-website. Totale duur: 1 uur en 48 minuten.
– Video waarin Bill Viola vertelt over drie werken die in 2010 op het Melbourne Festival in Australië te zien waren. Naast ‘Tristan’s Ascension’ en ‘Fire Woman’ was dat ‘The Raft’. Duur: 7 minuten.
– Lezing in de Nieuwe Kerk over ‘Universele rituelen in videokunst’ door Helen Westgeest (Universiteit Leiden) op 4 april om 16:00 (gratis toegang met entreebewijs).
Terug naar het begin van dit bericht.
Via de wekelijkse Tom Robinson Introducing Mixtape (BBC) luisterde ik afgelopen maand naar singer-songwriters Tobias Ben Jacob & Lukas Drinkwater (uit Devon); de fijne gitaren en lekkere ritmes van Miasma (uit Edinburgh); indie trio Bathymetry (uit Liverpool/Manchester); pop die soms wat weg heeft van de late Kinks van Volcanoes (uit Leeds/Sheffield); elektropop met koortjes van Featherwest (uit Glasgow); hiphop van U.G., rapper en producer uit Leicester; de 18-jarige zangeres Aayushi; nieuwe nummers van Organised Scum (release EP Ill Discipline op 05-04-2015); de donkere pop van John Joseph Brill (uit Londen); singer-songwriter Becky Holloway (uit Londen) en het Pete Newman Clarinet Project (uit Cambridge).
Van elk van hen vind je een nummer terug in de geheel ververste Hoorstaat playlist op SoundCloud. Op Spotify kun je muziek vinden van John Joseph Brill en het Pete Newman Clarinet Project.
De vorige Hoorstaat bevatte een nummer van zangeres Martha Bean uit Leicester. Op zoek naar muziek van haar op Spotify, vond ik ook een EP van singer-songwriter Wilfred Graham. Martha Bean zingt mee op de gelijknamige openingstrack van A Shame. Ik heb het nummer opgenomen in mijn Hoorstaat playlist op Spotify.
Daarop vind je ook een nummer van het debuutalbum I was a bird van de Utrechtse band La Corneille. Ik zag ze vorig jaar spelen op het Bevrijdingsfestival in het Amsterdamse Westerpark en was onder de indruk van de nummers, de stem van zanger/gitarist Guy Corneille en de live-uitvoering. Het was lang wachten op een album, maar 19 maart werd deze gepresenteerd.
Via de 3voor12 Luisterpaal, SoundCloud en Spotify luisterde ik o.a. naar muziek van As Elephants Are (uit High Wycome ten westen van Londen); de Amsterdamse band My Baby die momenteel in het voorprogramma staat van Seastick Steve; de altijd fijne muziek van de Canadese singer-songwriter Ron Sexsmith; indiefolkrock van To Kill A King uit Londen; het nieuwe, wat meer Amerikaans klinkende album ‘Short Movie’ van Laura Marling; experimentele elektronica met een seventies sound van Aloa Input uit München; de veelzijdige plaat ‘The One’ van Ntjam Rosie (uit Rotterdam); de dansbare funk en soul van Tuxedo uit de Amerikaanse Westcoast; en de elektronica van Satori, een Nijmegenaar met Servische en Zuid-Afrikaanse roots. Behalve van Satori vind je van al deze bands een nummer terug in de Hoorstaat playlist op Spotify.
Bovenstaande nummers vind je ook terug op de Hoorstaat playlist op SoundCloud, die maandelijks in zijn geheel wordt vervangen. Aan de playlist op Spotify voeg ik maandelijks tien nieuwe tracks toe.
In de Hoorstaat op Spotify vind je deze maand tracks van: Wilfred, La Corneille, As Elephants Are, My Baby, Ron Sexsmith, To Kill A King, Laura Marling, Aloa Input, Ntjam Rosie en Tuxedo.
Terug naar het begin van dit bericht.
—
De afbeelding bovenaan dit bericht is een uitsnede van Rembrandts ‘Self-Portrait at the age of 63’, normaal gesproken te zien in The National Gallery in Londen en nu op de Late Rembrandt tentoonstelling in het Rijksmuseum in Amsterdam.
luisterberichten 
Posted on 26/03/2015
0