Luistergids #1 Leipzig

In wat een reeks moet worden van luistergidsen voor reisbestemmingen is dit deel 1 over Leipzig, de stad waar Johann Sebastian Bach cantor was van Thomaskerk en -koor, waar Marinus van der Lubbe ter dood werd veroordeeld en werd onthoofd voor het aansteken van de Rijksdagbrand en waar in de maanden voor de val van de Muur massaal gedemonstreerd werd voor vrijheid en democratie. Hieronder een selectie van wat je in de stad kunt beluisteren (In de stad), playlists van klassieke en recente muziek uit Leipzig (Muziek) en informatieve audio over de stad en een aantal van haar bekende inwoners (Over de stad). Als je zelf luistertips hebt voor een bezoek aan Leipzig, reageer dan onderaan dit bericht.

 

Inhoud

In de stad

luisterplekken

muziek- & theaterpodia

festivals & evenementen

Muziek

klassieke muziek

muziek van nu

Over de stad

 

In de stad

Hier vind je een selectie van wat je in de stad kunt beluisteren, te beginnen met luisterplekken als musea waar wat te horen valt (door audiotours, audio-installaties of rondleidingen), klankinstallaties in de publieke ruimte en geluidstours (alfabetisch gerangschikt). Daarna volgen muziek- & theaterpodia en festivals & evenementen.

Luisterplekken

Bachmuseum
Thomaskirchhof 15/16

Het museum heeft een interactieve, multimediale tentoonstelling. Door het hele museum zijn er luisterplekken en er is een Hörkabinett waar je ontspannen naar muziek van Bach kunt luisteren. Er is een Nederlandstalige audiotour beschikbaar (tegen borgsom). Deze kun je ook als app downloaden voor Android of iPhone. Je kunt je aansluiten bij een rondleiding op vrijdag om 15 uur en op zondag om 11 uur (gratis). Regelmatig vinden er concerten en lezingen plaats. Zie hiervoor de agenda.

Update mei 2014: inmiddels heb ik de audiotour zelf uitgeprobeerd en ik ben enthousiast. In aflevering 2 van de Luisterberichtenrubriek Hoorstaat vind je een korte recensie.

Effektorium in het Mendelssohn-Haus
Goldschmidtstraße 12

In het woon- en sterfhuis van componist Felix Mendelssohn-Bartholdy is tot en met 21 december 2014 het Effektorium te zien. Het is een interactieve installatie, waarmee je als dirigent het Gewandhausorkest en -koor verschillende stukken van Mendelssohn kunt laten spelen. De zuilen met LED-panelen stellen musici, zangers en noten voor en visualiseren de muziek met licht. In navolging van Mendelssohn, die als eerste met een dirigeerstok voor een orkest stond, kun je met een digitale dirigeerstok het speeltempo beïnvloeden. Via een touch screen kun je o.a. het volume aanpassen, individuele instrumenten of zanggroepen laten horen en de akoestiek veranderen. Je kunt ook langs de zuilen lopen om de verschillende partijen nog beter te horen. In dit filmpje zie je het Effektorium in actie. Kijk hier voor informatie over het Mendelssohn-Haus.

Grassi Museum für Musikinstrumente
Johannisplatz 5–11

Het in het Grassi-complex gevestigde Museum für Musikinstrumente heeft een chronologisch opgezette tentoonstelling onder de titel: de zoektocht naar de perfecte klank. De muzikale geschiedenis van Leipzig en de geschiedenis van muziekinstrumenten wordt met objecten en een 3D-geluidssysteem zichtbaar en hoorbaar gemaakt. Ook is er een klanklab, waar je zelf instrumenten kunt bespelen en bijvoorbeeld het verschil kunt horen tussen een klavichord, clavecimbel en piano. Naast rondleidingen zijn er lezingen, concerten en films (zie hiervoor de agenda).

klankbron in de Specks Hof-passage
Meerdere ingangen, o.a. Nikolaistraße 3–9

Leipzig heeft veel passages waarvan de Mädlerpassage de bekendste is. De Specks Hof-passage is de oudste die bewaard is gebleven. Daar vind je een klankbron, een waterbekken dat je met je handen op de handgrepen geluid kunt laten maken. Hieronder zie je hoe dat in zijn werk gaat.

klankinstallaties van Erwin Stache

Erwin Stache is muzikant, componist en geluidsobjectenbouwer. In Leipzig vind je van hem:
– Klankinstallatie bij de gedenkplaats voor de Universitätskirche St. Pauli (ook Paulinerkirche genoemd) bovenop de puinheuvel in het Park an der Etzoldschen Sandgrube. Hier kwamen de brokstukken van de kerk terecht nadat deze in 1968 opgeblazen was op initiatief van de Universiteit en na besluit van het stadsbestuur. De klankinstallatie staat van 1 april t/m 31 oktober dagelijks aan, van 9 tot 21 uur.
– Klankinstallatie Töne aus der Erde op de Lindenauer begraafplaats. Deze installatie bestaat uit tien bewerkte granietplaten in de grond en een zuil in het centrum van de installatie. De platen trillen en brengen klanken voort. Je kunt langs de platen lopen om de verschillende klanken te horen of erop gaan staan om ze te voelen.
In Brandis, even buiten Leipzig, heeft Erwin Stache meegewerkt aan een SpielHörPlatz, een kinderspeel- en luisterplaats. Glijbaan, schommel, trampolines, enzovoorts hebben sensoren en maken muziek of brengen geluid voort.

Leipziger Notenspur

Met het Leipziger Notenspoor kun je de muziektraditie van Leipzig horen en beleven. Er zijn drie tochten uitgezet voor volwassenen en een voor kinderen. Alle tochten verbinden heden en verleden met muziek en tekst in het Duits of Engels.

• Het Leipziger Notenspur (blauwe markering) is een wandeling van 5,3 km waarin je de belangrijkste plaatsen tegenkomt waar bekende componisten hebben gewoond en gewerkt, onder wie Johann Sebastian Bach, Felix Mendelssohn-Bartholdy, Clara en Robert Schumann en Edvard Grieg.

• Het Kleine Leipziger Notenspur voor kinderen bevat een aantal plaatsen uit de reguliere Notenspur-route, die gemarkeerd worden met een speciaal stripfiguurtje: Toni. Op deze plaatsen zijn er speciale geluidsfragmenten voor kinderen en raadsels.

• Het Leipziger Notenrad (rode markering) is een ca. 40 km lange muzikale fietstocht die muziekhistorisch belangrijke plekken buiten het centrum met elkaar verbindt.

• De Leipziger Notenboge (gele markering) is een aanvullende muzikale wandeling van ca. 5 km door wijken met huizen uit de Gründerzeit (economische bloeiperiode in Duitsland in de 19de-eeuw) en parken ten westen van het centrum.

Alle geluidsfragmenten en bijbehorende kaarten kunnen online gedownload worden (voor gebruik met mp3-speler). Er is ook een app beschikbaar voor Android en iPhone, waarbij je kunt kiezen of je alle data download op je telefoon of online beluistert.

Update mei 2014: inmiddels heb ik een van de routes, het Notenspur, zelf gelopen. Ik vond het een mooie route, maar over de begeleidende audio ben ik kritisch. Meer hierover lees je in aflevering 2 van de Luisterberichtenrubriek Hoorstaat.

Museum Runde Ecke
Dittrichring 24

De gedenkplaats en museum “in der Runden Ecke” was in de DDR het hoofdkwartier van de Staatssicherheit in Leipzig. Nu is er een vaste tentoonstelling onder de titel “Stasi – Macht und Banalität”, waarin getoond wordt hoe de Socialistische Einheitspartei Deutschlands de controlestaat opbouwde, waarin zij haar burgers systematisch van hun grondrechten beroofde. Ook is er aandacht voor de Vreedzame Revolutie en de rol die Leipizig daarin speelde. Het museum heeft een audiotour die ook in het Nederlands beschikbaar is. De standaardtour duurt ongeveer een uur en kan uitgebreid worden met ongeveer een half uur aan extra fragmenten. Je kunt ook deelnemen aan een groepsrondleiding (dagelijks om 15 uur; kosten: € 4). Kijk hier voor alle rondleidingsmogelijkheden (bijv. ook door de Stasi-bunker).
Zie ook:
– Stadsrondwandeling ‘Auf den Spuren der Friedlichen Revolution’.
– Rondleidingsmogelijkheden in het Zeitgeschichtliches Forum, museum over de Duitse deling en hereniging.

Schumann-Haus
Inselstraße 18

Het Schumann-Haus is het eerste huis waar pianiste Clara Wieck en componist Robert Schumann na hun huwelijk introkken. In de werkkamer van Robert Schumann kun je muziek horen die daar is ontstaan en luisteren naar fragmenten uit de dagboeken van Robert en Clara. Op zondag is er een rondleiding (15 uur) en regelmatig zijn er concerten voor een kleine bezetting in de Schumannsalon. Zie hiervoor de agenda.

stadsrondwandeling ‘Auf den Spuren der Friedlichen Revolution’

Voordat in de nacht van 9 op 10 november 1989 in Berlijn de Muur viel, waren er in dat jaar in Leipzig talloze vreedzame acties van burgers, waarmee ze protesteerden tegen het gebrek aan vrijheid en democratie in de DDR. Het meest bekend zijn de vredesgebeden in de Nikolaikerk en de Maandagsdemonstraties in de herfst van 1989.
In de stadsrondwandeling Auf den Spuren der Friedlichen Revolution kom je onder begeleiding van een gids langs de plaatsen die in 1989 belangrijk zijn geweest. De rondwandeling vindt elke zaterdagmiddag plaats en start om 14:00 bij de hoofdingang van de Nikolaikerk (kosten: € 4 p.p.).

* Foto: Bundesarchiv, Bild 183-1989-1023-022 – Friedrich Gahlbeck – CC-BY-SA 3.0

Thomanerchor

De geschiedenis van het Thomanerchor, dat verbonden is aan de Thomaskirche, gaat terug tot 1212. Johann Sebastian Bach is de beroemdste leider van het jongenskoor (tussen 1723 en 1750). De huidige Thomascantor Georg Christoph Biller begon in 1992 alle bewaard gebleven cantates van Bach in chronologische volgorde uit te voeren tijdens de zaterdagsmotetten. Ook zingt het koor in de ochtenddienst op zondag en voert het samen met het Gewandhausorchester regelmatig de Passies en het Weihnachtsoratorium van Bach uit. In deze kalender zie je wanneer het koor te zien en te horen is.

muziek- & theaterpodia

• Arena Leipzig, Am Sportforum 2, (stadion, grote concertzaal)
• Conne Island, Koburger Straße 3 (cultuurcentrum, club)
• Distillery, Kurt-Eisner-Straße 108 (technoclub)
• Eventpalast, ook bekend als Volkspalast, Puschstraße 10 (club, grote concertzaal)
• Gewandhaus, Augustusplatz 8 (concertgebouw, thuisbasis van het Gewandhausorkest)
• Haus Auensee, Gustav-Esche-Straße 4 (muziek, cabaret)
• Oper, Augustusplatz 8 (opera & ballet)
• LOFFT, Lindenauermarkt 21 (theater)
• Moritzbastei, Universitätsstraße 9 (muziekpodium, studentenkroeg)
• Sky Club, Riesaer Straße 56 (house, electro, techno, minimal)
• Tanzcafé Ilses Erika in het Haus der Demokratie, Bernhard-Göring-Straße 152 (muziek, indie club)
• Theater Fabrik Sachsen, Franz – Flemming-Straße 16 (theater, comedy, muziek)
• UT Connewitz, Wolfgang-Heinze-Straße 12A (muziek, klein podium)
• Villa Keller, Lessingstraße 7 (kleinschalige concerten, jamsessies en dansavonden)
• Werk II Kulturfabrik, Kochstraße 132 (voornamelijk muziek)

Kijk voor de actuele uitagenda op een van de volgende sites of apps:

• City:Cult Leipzig: website en apps voor Android en Windows Phone
• Kreuzer online: website van het gelijknamige maandelijkse cultureel magazine
• Maxivento: website

Festivals & evenementen

Hier vind je een selectie van terugkerende festivals & evenementen in of net buiten Leipzig (chronologisch gerangschikt).

voorjaar

• Leipziger Buchmesse (jaarlijkse boekenbeurs en literatuurfestival)
• Courage zeigen (jaarlijks rockconcert bij het Leipziger Völkerschlachtdenkmal op 30 april, als protest tegen neonazisme en discriminatie)

zomer

• Internationaal Bach-festival / Bachfest Leipzig (jaarlijks in juni)
• Th!nk? (jaarlijks eendaags openluchtfestival in juli, georganiseerd door technoclub Distillery)
• Highfield Festival (jaarlijks muziekfestival in augustus aan de Stormthaler See in Grossposna)

herfst

• Improvisatiefestival LivFe! (tweejaarlijks festival in september waarin geïmproviseerd wordt met Oude Muziek)
• Off-Europa (jaarlijks festival voor hedendaagse kunst waarin kunst uit landen aan de randen van Europa centraal staat)
• Leipziger Jazztage (jaarlijks in oktober)
• Lachmesse (Europees Cabaret- en Kleinkunstfestival, jaarlijks in oktober)
• DOK festival (internationaal festival voor documentaires en animatiefilms, jaarlijks op de grens van oktober en november)
• euro-scene Leipzig (Europees festival voor hedendaags theater en moderne dans, jaarlijks in november)

Terug naar inhoudsopgave

Muziek

Hier vind je muziek uit Leipzig. Klassieke muziek van componisten die in Leipzig hebben gewoond en gewerkt en muziek van nu, van indiepop tot rock en van surfmuziek tot punk. Onder ‘klassieke muziek‘ en ‘muziek van nu‘ vind je een selectie van online vindplaatsen en SoundCloud- en Spotify-playlists.

klassieke muziek

Actuele cd’s met werken van klassieke componisten die in Leipizg werkten, vind je regelmatig in de plaatpaal van Radio 4. Ook concerten kun je online beluisteren in het Radio 4 Concerthuis. Neem bijvoorbeeld voor Bach-uitvoeringen een kijkje in de Oude Muziekzaal, kijk op de Bachpagina of stel je eigen playlist samen via de Concertfilter. Je maakt een playlist van werken of hele concerten via de selectiecriteria genre, tijdperk, componist of uitvoerende.

In Geen dag zonder Bach op de Concertzender, hoor je elke werkdag tussen 13 en 14 uur een vocaal en een instrumentaal werk van Bach, voorafgegaan door een korte inleiding. Het programma wordt gepresenteerd door Joop van Zijl. Samensteller is Govert Jan Bach, een verre verwant van Johann Sebastian Bach. Eerdere afleveringen kun je online terugluisteren.

Ik heb een SoundCloud-playlist en twee Spotify-playlists samengesteld met klassieke muziek van componisten die in Leipzig hebben gewoond en gewerkt. De SoundCloud-playlist bevat werken van Georg Philipp Telemann, Johann Sebastian Bach, Felix Mendelssohn-Bartholdy en Robert Schumann. Voor Spotify heb ik de generatiegenoten bij elkaar gezet in de barokke playlist ‘Leipzig: Telemann – Bach’ en de 19de-eeuwse playlist ‘Leipzig: Mendelssohn – Schumann’.

Werkt bovenstaande playlist niet of wordt er maar één track weergegeven? Beluister de playlist dan op SoundCloud.

Leipzig: Telemann – Bach

Leipzig: Mendelssohn – Schumann

Leipzig was de plaats waar Schiller zijn gedicht ‘Ode an die Freude’ schreef. Op muziek gezet door Beethoven werd het, ook bekend onder de titel “Alle Menschen werden Brüder’, het Europese volkslied. In Nederland gaan er misschien weinig harten sneller van kloppen, maar dat ligt anders in Oekraïne, getuige de flashmob van het Philharmonisch Orkest in Odessa.

muziek van nu

Een overzicht van bands uit Leipzig vind je hier. Kijk voor elektronische (dans)muziek uit Leipzig op deze groepspagina of de pagina van label/programmeur Beat Brothers op SoundCloud of op de site van het label Moon Harbour van Matthias Tanzmann en André Quaas. Op de SoundCloud-pagina van het label Analogsoul vind je muziek in allerlei stijlen.

Hieronder de Spotify-playlist ‘Leipzig: nu’ met recente muziek uit Leipzig. Mijn playlist ‘Leipzig-now’ kun je op SoundCloud beluisteren.

De band Meisterdeep brengt met het nummer ‘Klein Paris’ een ode aan Leipzig, dat ook het decor vormt van de videoclip.

Terug naar inhoudsopgave

Over de stad

Hier vind je een selectie van informatieve audio over de stad en over de klassieke muziektraditie die verbonden is met de stad, gerangschikt per onderwerp: algemeen; klassieke muziek; Johann Sebastian Bach; Felix Mendelssohn-Bartholdy; historische gebeurtenissen.

Algemeen

• MDR, de publieke omroep voor Midden-Duitsland
  • Op de website van de cultuurafdeling van de omroep vind je audio- en video-fragmenten over de meest uiteenlopende onderwerpen en je kunt er informatie vinden over MDR-concerten
  • MDR Figaro is de radiozender voor cultuur, die je ook online en via een gratis app voor Android of iPhone/iPad kunt beluisteren.
  • Kijk hier voor een overzicht van radiofrequenties, webkanalen en podcasts van MDR Radio.
• Mephisto 97.6, het radiostation van de Universität Leipzig

• ‘Der Leipzig-podcast’ is een Duitstalige, door het toeristenburo gemaakte podcast (verkrijgbaar via iTunes). Duur van de afleveringen is ongeveer 10 minuten. Er zijn afleveringen over o.a. de Gründerzeit, binnenhoven en passages en culturele iconen.

Klassieke muziek

• Via de online klassieke cultuurgids van de AVRO kun je concerten beluisteren en vind je informatie over individuele componisten en wanneer werken van hen uitgevoerd worden. Vul bijvoorbeeld een naam van een componist in het venster rechts bovenaan de pagina in, verfijn op type inhoud of categorie, klik een artikel aan en je vindt muziek of informatie en suggesties voor verder luisteren en lezen.
• Musici vertellen over klassieke werken in de Duitstalige radiorubriek ‘Das starcke Stück‘ (zaterdag, 17 uur, BR-Klassik). In elke aflevering van ongeveer 8 minuten staat één stuk centraal. Een musicus vertelt wat het stuk voor hem of haar betekent en waar de uitdaging zit in de vertolking ervan. Achtergrondinformatie krijg je van een voice over en tussendoor hoor je fragmenten van het stuk. Je kunt de afleveringen online beluisteren, handmatig downloaden of als podcast binnenhalen via iTunes.
• Er is ook een Nederlandse radiorubriek waarin musici over muziekstukken praten: de rubriek ‘muziekwijzer van een musicus’ in het programma Muziekwijzer (Radio 4, werkdagen, 14-16 uur). Iedere week brengt een andere musicus dagelijks een bekend met een onbekend stuk in verband (ca. 20-25 minuten per aflevering). Het archief is slecht doorzoekbaar, maar je kunt afleveringen vinden door een naam van een componist of uitvoerende te googelen met de beperking “site:muziekwijzer.radio4.nl” of op de naam van de componist te zoeken op de site van de NPO.
• Het internetportaal van BR-Klassik heeft een speciaal gedeelte over Oude Muziek. Je vindt er ook het Lexikon der Alten Musik, met audiofragmenten van ca. 5 minuten over componisten en begrippen uit de Oude Muziek. Zo vind je er uitleg over de verschillende, vaste delen van een baroksuite. De lemmata van het lexicon kunnen gedownload worden en zijn ook als podcastafleveringen beschikbaar (via iTunes).

Johann Sebastian Bach (1685-1750)

• In de zomer van 2009 zond het radioprogramma OVT in samenwerking met muziekwetenschapper en componist Leo Samama een negendelige serie uit over muziekgeschiedenis van Gregorius I tot Schönberg onder de titel ‘Hoe God uit de muziek verdween’ (ca. 45 minuten per deel). Deel 4 was gewijd aan Johann Sebastian Bach en droeg de ondertitel ‘Aan God alleen de eer’. Dirigent en organist Ton Koopman was daarin te gast. Deel 4 kun je (net als de andere delen) terugluisteren als online stream.
• In 2010 was Jos van Veldhoven, dirigent en artistiek leider van de Nederlandse Bachvereniging, te gast in OVT om te praten over de traditie van de uitvoering van de Matthäuspassion in Nederland. Dit gesprek van ca. 20 minuten is terug te luisteren als online stream.
• Een introductie op leven, werk en receptie van Bach vind je in de Duitstalige radio-uitzending ‘Johann Sebastian Bach – Genie mit Langzeitwirkung’ van het programma radioWissen (Bayern 2). Deze uitzending van ca. 23 minuten kun je hier online beluisteren of downloaden of als podcast binnenhalen via iTunes.

Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847)

• Een introductie op leven, werk en receptie van Felix Mendelssohn vind je in de Duitstalige radio-uitzending ‘Felix Mendelssohn-Bartholdy – Eine deutsche Geschichte’ van radioWissen (Bayern 2). Hierin wordt ook aandacht besteed aan zijn Joods-Duitse familiegeschiedenis. De uitzending van ca. 23 minuten kun je hier online beluisteren of downloaden of als podcast binnenhalen via iTunes.

Historische gebeurtenissen

• De Slag bij Leipzig of Volkerenslag in 1813 was de beslissende slag tegen Napoleon. Van de ca. 600.000 betrokken soldaten uit o.a. Pruisen, Oostenrijk, Rusland, Zweden en het leger van Napoleon werden er in slechts een paar dagen tijd meer dan 90.000 verwond of gedood. Een groot monument aan de rand van Leipzig herinnert hieraan. Vorig jaar, toen de slag honderd jaar geleden was, besteedde het radioprogramma OVT er aandacht aan (duur fragment: 17 min.).
• Voor het aansteken van de Rijksdagbrand in februari 1933 werd de Nederlander Marinus van der Lubbe ter dood veroordeeld. Hij zat vast, werd veroordeeld en onthoofd in Leipzig. Daar ligt hij ook begraven op het Südfriedhof. Bekijk Polygoon-beelden van het proces via Geschiedenis24 of YouTube. Beluister of lees ook de column die Henk Hofland schreef voor OVT over Marinus van der Lubbe en medeverdachte Georgi Dimitrov (fragment op ca. 33 minuten van het eerste uur). In deze column vertelt Hofland over een reis naar de DDR en hoeveel indruk zijn bezoek aan de rechtszaal in Leipzig maakte, waar het proces zich afgespeeld heeft.
• Luister en kijk naar betrokkenen bij de Vreedzame Revolutie in Leipzig in 1989 op de website Gedächtnis der Nation. Zoek bijvoorbeeld op ‘Montagsdemonstrationen Leipzig’ of ‘Friedliche Revolution’. De getuigenissen zijn in het Duits.

Verder kijken & luisteren:

– Special van Vrije Geluiden TV: Ton Koopman in Leipzig (06-04-2014)
Voor Vrije Geluiden TV gaan Melchior Huurdeman en Ton Koopman naar Leipzig. Daar bezoeken ze de Thomaskirche waar ooit de Matthäus Passion zijn première beleefde en het Bacharchief waar ze Bach-handschriften bekijken. Koopman vertelt over zijn passie voor Bach en zijn voortdurende zoektocht naar de historische uitvoeringspraktijk. Je kunt de uitzending terugkijken via Uitzending Gemist.

– Aflevering Andere Tijden over de Lipsischritt (2003)
In de DDR werd in 1959 de ‘Lipsischritt’ geïntroduceerd, dansmuziek als socialistisch alternatief voor de westerse rock & roll. De naam is ontleend aan Leipzig omdat de bedenkers er vandaan kwamen: René Dubianski maakte de muziek, dansleraren Helmut en Christa Seifert de pasjes. De aflevering die Andere Tijden eraan wijdde kun je terugkijken via Geschiedenis24.

Terug naar inhoudsopgave

—
De illustratie bovenaan dit bericht is een samengesteld beeld waarvoor twee foto’s zijn gebruikt. De achtergrond is een uitsnede van de foto ‘Leipzig Innenstadt’ van André Zehetbauer (Bron: Flickr – CC Attribution-ShareAlike License). Het beeld van de buste van Bach die in het Bachmuseum staat, is geknipt uit een foto van Sepp Beck (Bron: website Leipziger Notenspur).