Zo klinkt #1 een euro in een porseleinkast

De kast lijkt zo uit het paleis van Versailles te komen. Of uit een ander 18de-eeuws interieur. Ik was hem graag in die context tegengekomen. Maar ook zonder spiegelende paleisvloer en gestoffeerde wanden, in een expositieruimte met witte muren, zorgt het voor een glimlach. Die had ik al op mijn gezicht toen ik het bakje rechtsonder zag met een euro erin en rechtsboven een metalen plaatje met een sleuf en daaronder 1€. Het leek wel een snoepautomaat. Ik keek de kast in en zag een ‘knikkerbaan’ langs het schots en scheef hangende serviesgoed.

Een houten knikkerbaan vind ik al een prachtig ding: een mooie constructie die de belofte in zich draagt van een visueel en auditief aantrekkelijke afdaling. Deze pronkkast van Jelle Mastenbroek is daarvan de overtreffende trap. Nog voor ik de afdaling gezien en gehoord had, was ik gefascineerd door de constructie van de baan en verheugde ik me op de afdaling. De baan is met veel oog voor detail gemaakt. Hij bestaat uit vele korte opeenvolgende smalle rails, juist breed genoeg voor een euro. De rails zijn goudkleurig, zoals de sierrand op de borden, schalen en kopjes waarnaast de rails gemonteerd zijn. Boven elk baanstuk zijn zilverkleurige staafjes gemonteerd, parallel aan de baan. Zij geleiden de euromunt zodat deze niet uit de baan valt. De baanstukken doen me denken aan de metalen pinnen waar vroeger ledematen mee gefixeerd werden. De precisie van de baan krijgt tegenwicht van het serviesgoed, dat losjes tussen de rails door zweeft, waardoor de installatie diepte krijgt.

En dan de inlossing van de belofte. Ik doe de euromunt in de sleuf. De munt begint aan zijn parcours en dan klinkt er dit.

Het klinkt alsof er iemand van de straat geplukt is om een zieke beiaardier te vervangen. Hij heeft geen idee wat hij doet, maar hij doet zijn best en lijkt er zelf lol in te hebben. Wat klinkt, is geen melodie, maar lijkt een willekeurige opeenvolging van klanken. De klanken zijn helder en stemmen me vrolijk.

De pronkkast Splendour Lender is een van de vier instrumenten van geluidskunstenaars die op de expositie Sounds Like Art tot en met 4 mei in expositieruimte MU in Eindhoven te zien en te horen zijn. Je vindt er ook aan elkaar geschakelde modules van Gijs Gieskes; een door Andy Cavatorta speciaal voor deze expositie gemaakte versie van de door hem ontwikkelde gravity harp (te horen in het nummer Solstice van Björk); en een instrument van Tom Verbruggen.

Tom Verbruggen loop ik toevallig tegen het lijf. Hij vertelt dat hij Module #2 ontworpen heeft voor een performance. Het instrument wordt dan aangedreven door stoom. Omdat de stoomturbine op deze expositie niet continu verhit kan worden, vroeg curator Michel van Dartel hem om het instrument aan te passen. Je kunt het nu in werking zetten met een voetpedaal.

Het pedaal zit onderaan een sokkel. Aan de zijkant van die sokkel zit de stoommachine; erbovenop staat een prachtig, handgezaagd raderwerk dat door de stoommachine of het voetpedaal in gang kan worden gezet. In het verlengde van de sokkel hangen los in de ruimte een aantal metalen platen van verschillend formaat achter elkaar. Voor elke plaat hangt een pin die tegen de plaat kan slaan. De pinnen worden (bedraad) aangestuurd door een computer die zichtbaar, maar niet nadrukkelijk aanwezig, aan het plafond gemonteerd is. De computer krijgt weer input van het mechaniek op de zuil, via een blue tooth verbinding. Zet je het instrument in werking, dan tikken de pinnen, de een na de ander, tegen de platen en krijg je het effect van een soort elektrische ontlading maar dan ruimtelijk: het geluid verplaatst zich door de ruimte.

Dit ruimtelijk effect zou nog groter zijn, wanneer het instrument zou klinken in het soort ruimte waarvoor Verbruggen het ontworpen heeft, maar waar het nog niet te horen is geweest: een grote, oude fabriekshal. Hij zou de pinnen dan op verschillende elementen van de fabriek laten slaan, zoals luchtkokers en stalen pijpen. Door de verschillende geluiden en de stoomaandrijving zou de fabriek weer tot leven worden gewekt. De draadloze verbinding tussen zuil en computer is bedoeld om de ervaring van dat geluidsbeeld niet visueel te verstoren. Hij praat enigszins verontschuldigend over dit niet-analoge onderdeel van het instrument, reagerend of anticiperend op kritiek dat de installatie conceptueel niet zuiver zou zijn omdat door de draadloze verbinding niet alle onderdelen meer analoog en ambachtelijk zijn. Wanneer ik me de opstelling in een grote, lege fabriekshal voorstel, lijkt me een vrijstaande zuil zonder zichtbare kabels inderdaad bijdragen aan de magie. Hopelijk is Module #2 een keer in zo’n ruimte te zien en te horen.

De expositie Sounds Like Art loopt nog tot en met zaterdag 4 mei. Dan wordt vanaf 20 uur de expositie afgesloten met live performances van onder andere Gijs Gieskes, Tom Verbruggen alias TokTek, Pieterjan Pieters en Author & Punisher en het eerste Philharmechanic Youth Orchestra van Nederland.

MU is te vinden in de Witte Dame ter hoogte van de Openbare Bibliotheek aan de Emmasingel in Eindhoven (en niet zoals Google Maps aangeeft aan de overzijde van de straat bij het Philipsmuseum).

Verder luisteren:
– VPRO’s De Avonden besteedde op 27 maart aandacht aan de expositie Sounds Like Art. Botte Jellema sprak ter plekke met kunstenaar Andy Cavatorta en curator Michel van Dartel. Je kunt deze reportage van ongeveer 20 minuten online terugluisteren (audiofragment in rechter frame). Toen de reportage gemaakt werd, was het instrument van Jelle Mastenbroek nog niet te zien.
– Luister naar werk van Gijs Gieskes op Soundcloud.

Verder kijken & luisteren:
– Bekijk een video waarop de Splendour Lender gedemonstreerd wordt en lees de begeleidende tekst van maker Jelle Mastenbroek.
– Bekijk en beluister Module #2 van Tom Verbruggen.

– Zie en hoor gravity harps in actie als Björk het nummer Solstice uitvoert tijdens een concert in Parijs. Lees meer over de ontwikkeling van de gravity harp op de site van kunstenaar Andy Cavatorta.

– Bekijk een video van de modules van Gijs Gieskes die te zien zijn tijdens de expositie in het MU.