In een maandelijkse hoorstaat deel ik wat ik op dat moment beluister. Deze keer staat alles in het teken van de reis die ik eerder deze maand maakte naar Zuid-Afrika. Met twee geluidswandelingen in Kaapstad, poëzie & spoken word, podcasts van radiozenders en universiteiten en muziek van o.a. Moonchild Sanelly, Chymamusique en Simphiwe Dana. Dank aan Marieke, Mathijs en Marja voor hun luistertips en Marja voor het voorlezen uit het boek 21 at 21: The Coming of Age of a Nation.
Lees en luister verder of klik direct door naar een van de volgende categorieën: live; audiotour & geluidswandeling; podcast & radio; muziek. Beluister ook de geüpdate playlist op Spotify – deze keer aangevuld met louter Zuid-Afrikaanse muziek – en de geheel ververste playlist op SoundCloud.
Wil je reageren op deze hoorstaat of jouw Zuid-Afrikaanse luistertips delen? Reageer dan via het reactieformulier onderaan dit bericht, via de Facebookpagina of mail naar luisterberichten[at]gmail.com
Literatuur doet het in Zuid-Afrika vooral goed op podia. Gelezen wordt er veel minder. Dat kan allerlei oorzaken hebben, bijvoorbeeld dat relatief veel kinderen opgroeien in een omgeving met weinig boeken en zonder voorgelezen te worden (zie de openingsspeech van de staatssecretaris van kunst en cultuur tijdens de National Book Week 2015).
In de driedelige BBC-radioserie Writing a New South Africa spreekt dichter Thabiso Mohare met jonge Zuid-Afrikaanse schrijvers en dichters. In de aflevering Page and Stage schetst hij een beeld van de levendige spoken word scene en samen met zijn gesprekspartners probeert hij antwoord te geven op de vraag waarom literatuur het in Zuid-Afrika zoveel beter doet op het podium dan op papier.
Iedereen merkt dat er weinig gelezen wordt. Als mogelijke oorzaken voert de documentaire aan: een hoge boekenprijs; het gebrek aan bereidheid van uitgevers om in andere talen dan Engels of Afrikaans uit te geven (terwijl er nog negen andere officiële talen zijn in Zuid-Afrika); en het literatuuronderwijs, dat zowel te weinig aandacht heeft voor Afrikaanse schrijvers als voor hedendaagse literatuur.
Spoken word daarentegen doet het goed. Poëzie-avonden en poetry slams worden goed bezocht. Vaak is daar ruimte voor verschillende talen. Dat helpt ook om een qua huidskleur gemengd publiek te trekken, iets wat nog steeds bijzonder is in Zuid-Afrika. Spoken word sluit ook goed aan bij de sterke orale traditie van het land, waarin de dichter een bijzondere positie inneemt. Mede door de rol die poëzie speelde in de strijd tegen apartheid verwachten mensen dat dichters de soms harde en ongemakkelijke waarheid spreken.
Dichter/performer Siphokazi Jonas bevindt zich in die positie. In onderstaand YouTube-filmpje zegt ze: “You start saying things that you wouldn’t be able to say in any other space or in any other way. And people actually accept that, because its coming from a poet. So they expect us to say controversial and sometimes scary things and disturbing things.” Ze woont in Kaapstad en schrijft Engelstalige poëzie. Ik zag haar optreden tijdens een proza- en poëzielezing op het Open Book Festival in Kaapstad. Ze maakte indruk door de manier waarop ze de tekst bracht en de aandacht naar zich toetrok.
Op dezelfde avond sprak ook Shirmoney Rhode. Zij groeide op in Elsies Rivier, op de Kaapse vlakte. Ze schrijft haar gedichten in het Kaaps-Afrikaanse dialect, soms vermengd met Engels. Vaak gaan ze over het opgroeien in een voorstad waar veel geweld is, maar waar mensen ook proberen om voor elkaar te zorgen. Door de slang in het Kaaps-Afrikaans, kon ik het maar gedeeltelijk verstaan. Toch bleef ik geboeid door de klank van haar woorden en haar ritmische voordracht. Makkelijker en mooier is het wanneer je haar gedichten mee kunt lezen terwijl zij ze voordraagt. Dat kan bij haar gedicht Gangsters Paradise op de website van Badilisha Poetry X-Change. Het gedicht, dat ik haar ook live heb horen voordragen, gaat over het geweld op straat en de vooroordelen die mensen hebben over degene die daar slachtoffer van worden.
Op de Badilisha website vind je nog veel meer poëzie van (Zuid-)Afrikaanse dichters. Een deel daarvan kun je ook beluisteren via de podcast Badilisha Poetry Radio via iTunes of SoundCloud.
Verder luisteren:
– De andere twee delen van de radiodocumentaire Writing a New South Africa (duur: 28 minuten per deel). Vooral Place And Contested Space (deel 3) over Kaapstad is de moeite waard. Het gaat over de segregatie die in deze stad voortduurt en over de relatie tussen taal en identiteit. Het bevat ook korte poëzie- en prozafragmenten, steeds met een paar regels in de oorspronkelijke taal, gevolgd door een Engelse vertaling. Uit Johannesburg, City of Recent Arrivals (deel 1) staat me vooral de poëzievoordracht van Lebo Mashile en de voorgelezen fragmenten uit de roman Portait with keys van Ivan Vladislavic en het non-fictie boek Way Back Home van Niq Mhlongo bij.
In oktober live in Nederland te zien en te horen:
– Festival Afrovibes in Amsterdam (7-10/10), Den Haag (14-17/10), Rotterdam (11/10) en Utrecht (10-11/10) met theater, dans, muziek en design uit Zuidelijk Afrika.
– A childhood in South-Africa, maandag 5 oktober in de Balie in Amsterdam (aanvang 17:00). Een gesprek met de Zuid-Afrikaanse schrijfster Elleke Boehmer naar aanleiding van haar meest recente roman The shouting in the Dark plus een panelgesprek met Elleke Boehmer, Naomi Wolf en Karin Amatmoekrim over koloniale geschiedenis, familie en literatuur.
Terug naar het begin van dit bericht.
Twee VoiceMap wandelingen in Kaapstad
In Kaapstad liep ik voor het eerst een geluidswandeling van VoiceMap, of eigenlijk twee: een korte wandeling langs graffiti en muurschilderingen in the Fringe (tussen District Six en het centrum); en een langere wandeling over het slavernijverleden in het centrum.
VoiceMap is een app voor Android en iPhone waarmee je geluidswandelingen kunt aanschaffen (de meeste kosten 1 dollar 99). Journalisten, historici, schrijvers, buurtbewoners en andere mensen die de plek goed kennen, treden op als gids. In elke tour hoor je verhalen over de buurt, maar iedere gids vertelt deze op zijn eigen manier. Je kunt de eerste drie tracks van een wandeling beluisteren voordat je beslist of je hem aanschaft.
Na aanschaf worden geluidsbestanden en interactieve kaart gedownload op je telefoon zodat je tijdens de wandeling niet online hoeft te zijn. Wel moet je je locatiebepaling (GPS-tracking) aanzetten, wat relatief veel energie kost, dus zorg voor een opgeladen batterij. Terwijl je wandelt, hoor je steeds automatisch de track die hoort bij de plek waar je je op dat moment bevindt. De gids geeft je aanwijzingen over hoe je moet lopen, maar je kunt ook op de kaart zien waar je bent en waar je naar toe moet.
The Fringe Street Art Mural Tour
De eerste wandeling die ik liep was The Fringe Street Art Mural Tour door street art en graffiti kunstenaar Falko One. De korte wandeling (van ca. 25 minuten) door the Fringe en de rand van District Six voert langs toffe muurschilderingen, van hemzelf en van anderen. Hij vertelt ook over de geschiedenis van graffiti in Kaapstad. In de jaren 1980 en 1990 was graffiti iets van kleurlingen in Mitchells Plain en andere plekken buiten het centrum, niet van zwarten, niet van blanken. Daar, op de Kaapse Vlakte, was graffiti niet zozeer verbonden met een hip hop cultuur maar met de strijd tegen apartheid. Sinds de afschaffing van de apartheid is er ook graffiti in het centrum van Kaapstad, soms op uitnodiging, soms illegaal, lang niet altijd politiek geladen en gemaakt door mensen met verschillende huidskleuren.
Muurschilderingen in de Fringe. V.l.n.r. werken van Faith47, Falko One en Faith47 i.s.m. Tag Four.
Tijdens de wandeling geeft Falko niet veel informatie over de individuele schilderingen, maar dat stoorde mij niet. Ik vond het een mooie manier om de buurt te verkennen en zijn accent en manier van praten is aanstekelijk. Dat begint al met de introductie in het eerste fragment waarin hij je op een grappige manier naar de overkant van de straat loodst. Beluister dit fragment (The Blue Mandela) via het tabblad ‘The Story’ bovenaan de webpagina van deze wandeling. Net als bij iedere wandeling kun je via dat tabblad ook alle uitgesproken teksten nalezen.
Links: deel van ‘The Decades’ door Mak1 One. Rechts: werk van Faith47 en Mak1 One op het voormalige District Six Café.
De andere VoiceMap wandeling die ik liep was Slavery in the Cape met Aubrey Springveldt als gids. Springveldt is historicus en gids en stamt zelf van slaven af. Deze wandeling is een stuk langer (ca. 90 minuten) en heeft een veel grotere informatiedichtheid dan die van Falko One. Beide gidsen zijn persoonlijk betrokken bij hun onderwerp, een sterk punt van beide wandelingen.
Springveldt laat de geschiedenis van de slavernij op het Kaap schiereiland, waarin Nederlanders een ongemakkelijke hoofdrol spelen, goed tot leven komen. Hij wijst je op historische plekken die je anders gemakkelijk voorbij zou kunnen lopen, zoals de ‘Slave Tree’ gedenksteen in de middenberm van de drukke Spin Street. De steen markeert een van de plekken waarop slaven werden geveild. Op het bordje kun je een aantal van de aanprijzingen lezen, waarmee slaven aan de man gebracht werden. Op Church Square, aan de overkant, staat het meer in het oog springende slavernijmonument. Op twee stenen staan namen van slaven(families). De andere negen stenen staan vol met woorden die aan alle facetten van de slavernij in Zuid-Afrika herinneren: van lijden en bestraffing tot weerstand en bevrijding.
Links: ‘Slave Tree’ in Spin Street. Rechts: een van de blokken van het ‘Slave Monument’ op Church Square.
De informatie waar Springveldt mee kwam, vond ik interessant, maar soms was het teveel voor mij. Teveel informatie per plek en teveel plekken dicht bij elkaar. Daardoor ben je gedwongen om soms een tijdje stil te staan als je een track wilt uitluisteren. Ik vind het prettiger om maar kort stil te staan (om even iets te bekijken) en verder zoveel mogelijk in beweging te blijven.
Ook van deze wandeling kun je de eerste drie tracks gratis beluisteren via het tabblad ‘The Story’ bovenaan de webpagina van de wandeling.
In Zuid-Afrika zijn er op dit moment 33 VoiceMap wandelingen beschikbaar: 27 in Kaapstad en op het Kaap schiereiland, 2 in de Kaapse wijngebieden, 1 in Overberg (het zuidelijkste punt van Afrika), 1 in Hermanus en 2 in Johannesburg. In 18 andere landen vind je ook VoiceMap wandelingen, vooral in steden. In Europa zijn er routes in Parijs, Berlijn, Hamburg, Londen, Edinburgh, Bournemouth, Kopenhagen, Rome, Florence en Moskou. Op de website kun je door de routes heen bladeren. Via de app kun je zien welke wandelingen er bij jou in de buurt zijn. De app is beschikbaar voor Android en iPhone.
De VoiceMap wandeling Slavery in the Cape start en eindigt bij de Slave Lodge, gebouwd in 1679 om de slaven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie in onder te brengen. Aan het begin van de wandeling raadt gids Aubrey Springveldt je aan om het museum te bezoeken na afloop van zijn wandeling, maar dat lijkt me zwaar om op één dag te doen. De uitstekende, recent vernieuwde opstelling bevat namelijk een overvloed aan informatie. Bovendien is het geen ontspannen uitje, maar indrukwekkend en bedrukkend. Mijn advies: bezoek het museum, maar combineer het met wat luchtigers.
Het museum heeft een audiotour, wat ik niet wist toen ik het bezocht. Deze is tegen een ‘kleine vergoeding’ te verkrijgen bij de receptie. Het bedrag staat niet op de website, maar het kan nooit veel zijn, aangezien de entree maximaal 30 rand bedraagt (wat op dit moment nog geen € 2 is). Doorgaans hoef je met een audiotour minder zaalteksten te lezen en verzuip je minder snel in de veelheid van informatie. Als jij de audiotour hebt gedaan, hoor ik graag hoe je hem vond.
Ook los van de audiotour valt er in de zalen van het museum veel te horen. Zo is er een installatie waarin met hout en geluid het ruim van een slavenschip wordt verbeeld. Op andere plekken worden getuigenissen van slaven voorgelezen en er is een ruimte waarin het leven in de slave lodge met geluid voor de geest wordt geroepen.
Op een deel van de bovenverdieping is ruimte voor wisselende exposities. Ten tijde van mijn bezoek was er een mooie expositie over de rol van muziek in de strijd tegen apartheid. Met koptelefoons kon je naar strijdliederen luisteren. Daar zaten studio-opnames tussen, maar de meeste opnames waren veldopnames, opgenomen tijdens protestmarsen en andere bijeenkomsten. Ook werd de vraag gesteld: kunnen alle anti-apartheids liederen nu nog gezongen worden? In een van de geluidsfragmenten hoor je Julius Malema, leider van de Economic Freedom Fighters, het lied ‘Dubula iBhunu’ (Shoot/Kill the Boer) zingen. In 2010 en 2011 werd hij voor het gerecht gedaagd en schuldig bevonden aan haatzaaien voor het zingen van dit lied tijdens politieke en publieke bijeenkomsten. Hij zingt het lied nog altijd, vaak begeleid door schietgebaren. Is het lied cultureel erfgoed of een oproep tot geweld tegen blanken in Zuid-Afrika? De tentoonstelling belicht beide posities en de historische achtergronden van dit lied en andere liederen.
Terug naar het begin van dit bericht.
podcasts van radio-uitzendingen
Als je wilt weten wat er in Zuid-Afrika speelt, waar mensen het over hebben, is het de moeite waard om door de podcast-afleveringen van de commerciële radiozender Power FM 987 te bladeren (via SoundCloud). Op deze zender hoor je nieuws en muziek, maar ook discussies over onderwerpen als landelijke politiek, issues over blank en zwart, geschiedenis, boeken en filosofie. Het presentatorenteam is behoorlijk gemengd, meer dan bijvoorbeeld bij de publieke zender SAfm. Een andere commerciële zender met podcasts is Talk Radio 702. Je vindt deze op de podcastpagina van de zender en via SoundCloud. Alle drie de zenders zijn Engelstalig en hebben hun hoofdkantoor in Johannesburg.
Een andere vindplaats voor podcasts is de podcastpagina van Engels- en Afrikaanstalige boekensite bookslive.co.za. Je vindt er radio-uitzendingen over zowel fictie als non-fictie van o.a. SAfm, Power FM 987, Talk Radio 702 en de commerciële zender OFM, die zowel in het Engels als in het Afrikaans uitzendt. De zender heeft studio’s in Bloemfontein, Potchefstroom en Vanderbijlpark.
Via bookslive kwam ik terecht bij een interview dat SAfm-presentatrice Nancy Richards voerde met Melanie Verwoerd en Sonwabiso Ngcowa, de auteurs van het boek 21 at 21: The Coming of Age of a Nation (2015). Het boek bevat 21 interviews met 21-jarige born frees, de eerste generatie die opgroeide in post-apartheid Zuid-Afrika. Het is niet bepaald een rooskleurig beeld dat oprijst uit het interview en het boek, maar het geeft wel een goed beeld van hoe het leven van jongeren in Zuid-Afrika er nu uit ziet.
Voor veel jonge mensen is het leven een worsteling. Er is veel armoede. Relatief weinig van hen leren door. Veel vaders zijn afwezig of vliegen in en uit. En er is veel huiselijk geweld, waar ze zelf niet van opkijken. Een aantal van hen heeft geprobeerd om zelfmoord te plegen. Aan de positieve kant: veel jongeren willen hun verhaal vertellen. Ze hebben nog steeds dromen en doen veel moeite om wél hun opleiding af te maken. En ze geven hoog op van hun grootmoeders, die de opvoeding overnemen als vaders en moeders er (vaak) niet zijn (bijvoorbeeld omdat ze voortdurend aan het werk zijn of al zijn overleden).
Veelzeggend vond ik ook de boodschappen van algemeen nut in de radio-uitzending. De onderwerpen: seksueel geweld tegen meisjes en geweld tegen buitenlanders. De audiokwaliteit van het interview is matig en soms ronduit slecht bij de telefoongesprekken in andere items van de uitzending. Het interview duurt ongeveer twintig minuten en start op ongeveer zeven minuten na het begin van de uitzending. Meer podcasts van SAfm vind je hier. Hieronder een ander interview met beide auteurs in betere audiokwaliteit. Ze werden geïnterviewd door Sam Cowen voor Talk Radio 702 (juni 2015).
African Studies Centre: Growing up in the new South Africa
De bevindingen uit 21 at 21 lijken ook wetenschappelijk gestaafd te kunnen worden. In de lezing Growing up in the new South Africa (African Studies Centre, 2013) doet Rachel Bray verslag van een interdisciplinair onderzoek naar jongeren in het grootstedelijke gebied van Kaapstad (waaronder Seapoint, Masiphumelele en Fish Hoek). De onderzoeksgroep van Bray constateert dat een groot aantal jongeren hun opleiding niet afmaakt en ziet een groot verschil tussen hun aspiraties en wat daar van terecht komt. Volgens Bray vormt ras noch klasse voldoende verklaring hiervoor en speelt ondermijning door de omgeving ook een rol. Zo verwachten veel ouders van kleurlingen dat hun kinderen het op school niet goed zullen doen, wat demotiverend werkt. Ook ondermijnend zijn de talrijke voorbeelden van leeftijdsgenoten die voor plezier op de korte termijn gaan in plaats van langdurig en gedisciplineerd te studeren. Ze weten wel dat opleiding belangrijk is en veel jongeren bieden eerst ook weerstand aan de ondermijnende krachten. Uiteindelijk geven veel van hen toch toe. De schuld leggen ze dan meestal bij zichzelf.
Uit Brays verhaal blijkt ook dat de Engelse taal een obstakel kan vormen. Engels is voor veel Zuid-Afrikaanse kinderen niet de taal waarin zij (een groot deel van hun) basisonderwijs en voortgezet onderwijs volgen. Als zij les krijgen in een andere moedertaal, mogen ze op de middelbare school ook hun interne toetsen in die taal maken. De externe toetsen, die nodig zijn om een diploma te behalen (dat toegang biedt tot de universiteit), zijn echter in het Engels. Dat valt leerlingen soms rauw op hun dak. Ze kunnen de vragen meestal wel begrijpen, maar velen hebben moeite om zich nauwkeurig uit te drukken en vakterminologie te gebruiken in het Engels.
Dat wist ik niet, maar op straat viel me wel op dat communicatie met lager opgeleide Zuid-Afrikanen niet alleen vanwege het verschil in accent moeizaam ging. Een zeer goed verstaanbare Zimbabwaan vertelde me dat Zimbabwaanse studenten die in Zuid-Afrika studeren een voordeel hebben boven hun in Zuid-Afrika opgegroeide collega’s omdat in Zimbabwe het Britse koloniale schoolsysteem vrijwel geheel behouden bleef.
De lezing van Rachel Bray is net als andere lezingen van het African Studies Centre van de universiteit van Oxford beschikbaar als online stream. Meer recente lezingen zijn ook beschikbaar als podcastafleveringen via iTunes. Het rapport uit 2010 waarop Brays lezing gebaseerd is, kun je hier downloaden.
Zuid-Afrikaanse Universiteiten
Lezingen op Zuid-Afrikaanse universiteiten zijn over het algemeen niet gemakkelijk online terug te vinden. Veel universiteiten hebben wel een YouTube-kanaal, primair bedoeld als pr-medium, maar lezingen worden vaak niet systematisch online gezet. De twee grote universiteiten van Johannesburg, Witwatersrand University (Wits) en University of Johannesburg (UJ), bieden podcasts aan. Bij UJ zijn dat vooral publiekslezingen (beschikbaar via iTunes). Bij Wits zijn dat publiekslezingen en projecten van het journalistieke programma van de universiteit. Onderdeel daarvan is de Wits Radio Academy, die je ook kunt volgen op SoundCloud. Zij produceren ook de wekelijkse radioshow The Science Inside, waarin telkens vanuit wetenschappelijk perspectief naar een nieuwsitem wordt gekeken.
De Ruth First Memorial Lecture van 17 augustus was de interessantste lezing die ik beluisterde. Deze lezing vindt jaarlijks plaats op Witwatersrand University en wordt gehouden door een of meerdere Ruth First fellows van dat jaar. Dit jaar zijn dat Panashe Chigumadzi en Sisonke Msimang. Beurzen en lezing zijn genoemd naar Ruth First (1925-1982), een blanke anti-apartheidsactiviste, communiste, feministe en politiek gevangene, die uiteindelijk tijdens haar ballingschap in Mozambique omkwam door een aan haar geadresseerde pakketbom. De beurzen zijn bedoeld om kritisch en sociaal betrokken onderzoek en publicaties te stimuleren.
In de discussie na afloop van de lezingen roept een boze zwarte student:
“What does Ruth First have to do with black people? Why is this thing even called (…) after Ruth First? Have we ever had the same thing after Robert Sobu[kwe]? White people are here, they are smiling. These are the motherfuckers that caused racism. They must go! Fuck off! Fuck off, white people! Fuck off! Fuck off! Fuck off! We are sick and tired of you.” (op ca. 19’20” van track 9)
Er klinkt gejoel vanuit de zaal, waarna moderator Eusebius McKaiser snel ingrijpt.
“I don’t mind you clapping in response to the last guy. But I ask, if there’s any staff present, to help the gentleman out if he’s not going to behave. There’s a massive difference between deep disagreement on identity and swearing unnecessarily and insolently[?] even. Okay? So, everyone is welcome at this lecture, regardless your class background, your accent and your skin colour. On behalf of the Ruth First committee, I appologize for the sullying in the tone of that contribution. And it will not be tolerated.”
In haar slotwoord reageert Sisonke Msimang nog op de boze student. Zij vindt het legitiem om vraagtekens te zetten bij de vernoeming naar Ruth First en zegt een “fuck off” reactie te begrijpen: “I understand where it comes from, but I wouldn’t say the fuck off part.” Volgens haar zijn er allerlei reacties mogelijk op de vraag waarom er over zwart-zijn gepraat wordt op een bijeenkomst die naar een blanke vrouw is vernoemd. Ze noemt er een, die spontaan bij haar opkomt:
“So the fact that Ruth First was prepared, and not just prepared, was bombed and killed, because she threw her lot in with us, it makes her a hero. It doesn’t make her any more of a hero than black people, but it makes her a hero, and I am for any heroes prepared to loose their life in defense of me.”
De reactie van Sisonke Msimang is een andere dan die van Panashe Chigumadzi. Zij ging niet expliciet in op de schreeuwende jongen, maar uit haar lezing en antwoorden in het discussiedeel blijkt dat zij anders tegen de betrokkenheid van blanken bij de strijd van zwarten kijkt. Chigumadzi vindt dat zwarten zich voorlopig eerst maar eens los moeten maken van blanken. Ze vertelt dat zij zich altijd aan heeft moeten passen aan een blanke omgeving, door regels en het curriculum op school, maar ook in gesprekken met blanken die verwachten dat je je aanpast aan hun referentiekader. Aangepast aan een witte cultuur (deels gedwongen, deels ongemerkt), goed opgeleid en geprivilegeerd ten opzichte van veel andere zwarten, is Chigumadzi naar eigen zeggen een ‘kokosnoot’ geworden: zwart van buiten, blank van binnen. Sinds haar studietijd is ze zich hiervan bewust en probeert ze haar black consciousness te voeden.
Panashe Chigumadzi is voorlopig niet geïnteresseerd in blanke vrienden. Sisonke Msimang heeft het in haar lezing over de (on)mogelijkheid van vriendschap tussen blank en zwart. Echte vriendschap is volgens haar alleen mogelijk als de relatie niet instrumenteel is en dat is op dit moment nog niet zo. Het tweede deel van haar bijdrage bestaat uit documentair theater waarin wellicht stereotype, maar wel bestaande relaties tussen zwarten en blanken sterk worden neergezet door actrice, dichter en activist Lebo(gang) Mashile. Msimang kijkt overigens wel hoopvol naar de toekomst. Ze leeft haar ideaal ook voor: ze is getrouwd met een blanke man, met wie ze ook kinderen heeft.
Door de bijdragen van Msimang en Chigumadzi krijg je twee verschillende perspectieven op de relatie tussen blank en zwart, gekleurd door het generatieverschil tussen beide sprekers. De hele Ruth First lezing kun je hier beluisteren en lezen.
Nog één aanbeveling: het BBC World Service radioprogramma The Documentary, als podcast beschikbaar onder de titel ‘Documentaries’ via de programmasite en iTunes. Deze podcast bevat uitstekende buitenlanddocumentaires (van 28 minuten). Je vindt er het drieluik Writing a New South Africa terug, maar bijvoorbeeld ook documentaires over de achtergronden van de ontoereikende elektriciteitscapaciteit (South Africa Unplugged, 23-07-2015), de opkomst van zwarte comedians (Blacks Only, 22-03-2014) en de Afrikaner gemeenschap Orania vanuit het perspectief van een Zimbabwaanse journalist (Orania, 04-10-2014).
Verder luisteren:
– Actrice en dichter Lebo Mashile die optreedt in het documentaire theaterdeel van Sisonke Msimang in de Ruth First lezing is ook te horen in deel 1 van de BBC-documentaireserie Writing a New South Africa: Johannesburg, City of Recent Arrivals. Daar draagt ze voor uit eigen werk.
Verder lezen:
– De regenboognatie is mislukt, artikel en item voor Nieuwsuur van Bram Vermeulen (06-09-2015). Hij plaatst (de commotie rond) de Ruth First lezing van Panashe Chigumadzi in het kader van protesten op verschillende Zuid-Afrikaanse universiteiten tegen ‘het witte denken’. Als de ingebedde video niet start, kun je het Nieuwsuur-item terugvinden op 23’39” van de volledige uitzending (duur: ca. 7 minuten).
– Melanie Verwoerd en Sonwabiso Ngcowa: 21 at 21: The Coming of Age of a Nation. Vlaeberg: Missing Ink, 2015. 200 blz. 220 rand. ISBN 978-0-9946702-0-5
Terug naar het begin van dit bericht.
Er zijn uitzonderingen, maar erg actueel is de informatie op de meeste Zuid-Afrikaanse (particuliere) websites niet. Er is ook geen goede live-muziek agenda, zelfs niet in Kaapstad. De minst slechte is de Live Music Guide. Daarin staan optredens in Kaapstad, Durban, Johannesburg en Pretoria, maar als je doorklikt naar de website van een podium krijg je lang niet altijd details van het optreden te zien. Facebookpagina’s van podia zijn doorgaans wat beter bijgehouden, maar dat is ook niet altijd het geval. Bellen of langsgaan is dan een goede optie. Twee tips in Kaapstad: Tagore’s in Observatory (vooral jazz) en The Assembly in District Six (vooral DJ’s).
Een band die regelmatig in Tagore’s optreedt is Warongx (uit township Khayelitsha).
Informatie over optredens is schaars, maar er is genoeg (over) Zuid-Afrikaanse muziek te vinden. Mijn favoriete vindplaats is het jongerenplatform Live SA. Een team van jongeren tussen de 18 en 25 schrijft hiervoor artikelen over o.a. muziek, politiek, relaties, mode en kunst. Je vindt er nieuwe muziek en videoclips en ze hebben een pagina op SoundCloud. Via een selectie van de beste Zuid-Afrikaanse albums, mixtapes en singles uit de eerste helft van 2015 kwam ik terecht bij muziek van o.a. Moonchild Sanelly, elektro producer Card on Spokes, zangeres Nonku Phiri en rappers Tumi en AKA.
Moonchild Sanelly is zangeres en mode-ontwerpster. Ze werd geboren in Durban en woont nu in Johannesburg. Op haar debuutalbum Rabulapha! zingt zij in een mix van Engels, isiXhosa en Zulu. Live SA omschrijft haar muziek als een mix van bubble gum, pop, kwaito en soul. Haar teksten gaan o.a. over liefde, identiteit en overgewicht. Ze werkt samen met verschillende producers en zingt ook mee op tracks van anderen, zoals in ‘Shangrila’ van het Fantasma project van de in Soweto geboren producer Spoek Mathambo (hieronder in een remix van Maramza).
Zuid-Afrikaanse muziek ontdekken op SoundCloud kan ook via de pagina South Africa Music. Een goed weekblad dat regelmatig aandacht besteed aan muziek is de Mail & Guardian.
Voor vertrek had ik al veel voor mij onbekende muziek leren kennen. In Zuid-Afrika zorgden twee bijzondere ontmoetingen voor nog meer muziektips. Beide ontmoetingen vonden plaats tijdens de treinreis van Johannesburg naar Kaapstad, een geweldige reis met betoverend ochtendlicht en uitzicht op prachtige landschappen, luxe villa’s en golfplaten hutjes, zebra’s, termietenheuvels en flamingo’s.
We maakten de reis in twee etappes: van Johannesburg naar Kimberley en van Kimberley naar Kaapstad. Tijdens het tweede deel van de reis zat een nettball team in de trein. Deze dames uit Johannesburg waren op weg naar een wedstrijd of toernooi in Kaapstad en doodden de tijd op een wel heel levendige manier. Ze zongen gospels en begeleidden zichzelf daarbij door de wanden van de coupé als percussie-instrument te gebruiken. Tijdens een stop werd er vanaf het perron uitbundig meegezongen en gedanst. Een van de gospels die ze zongen was ‘Hayo Mathata’, Sotho voor ‘er zijn geen problemen’. In de Hoorstaat playlist op Spotify heb ik een uitvoering opgenomen die het meest in de buurt komt van die van de nettball dames, door zangeres Vee. Op YouTube vind je ook een versie die in de buurt komt, uitgevoerd door Simon Mokoena.
Eerder, op het traject Johannesburg – Kimberley, hadden we al een trainmanager ontmoet. Hij kwam uit Limpopo, de meest noordelijke provincie van Zuid-Afrika. Hij was niet erg tevreden met zijn baan. “De eerste drie maanden is het leuk, maar daarna wordt het saai.” Omdat hij steeds op dezelfde trajecten reist en passagiers steeds dezelfde vragen stellen. Hoe laat komen we aan? Haal ik mijn aansluiting nog? Ik vroeg hem of hij ons Zuid-Afrikaanse muziek aan kon raden. Aanraden durfde hij niet direct – het is immers een kwestie van smaak -, maar hij wilde wel vertellen waar hij naar luistert: vooral gospel en daarnaast ook traditionele muziek en internationale r&b- en soulmuziek. Hij zou nog even nadenken over concrete namen en ook zijn collega’s vragen naar hun muziektips.
Even later kwam hij met een ander plan: hij kwam zijn laptop brengen, waarop we door zijn muziek konden browsen. Hij liet ons ook video’s zien. Onder andere van de blanke Zuid-Afrikaanse verborgen camera komiek Leon Schuster. Je zag hem met een karretje een gat in de weg in rijden en geschminkt als zwarte een grap uithalen met blanke Afrikaners. De zelf zeer donker getinte trainmanager nam geen aanstoot aan dat blackfacing. Integendeel, hij moest er hard om lachen. Zo ook om een fragment uit de film The Gods must be crazy (1980) waarin bosjesmannen geconfronteerd worden met een Coca Cola flesje dat uit de hemel komt vallen. Een sterk contrast met de enorme gevoeligheid rond blank en zwart die blijkt uit de studentenprotesten en de felheid van iemand als Panashe Chigumadzi.
Voordat hij de laptop achterliet, liet hij gospels horen van Rebecca* en Dila Nabo Nkosi. Namen uit zijn muziekbiliotheek die ik noteerde waren o.a. Jeff Maluleke (singer-songwriter en gitarist uit Mpumalanga), Chymamusique (house/elektro producer en jazz pianist uit Limpopo), Joe Shirimani (maker van Tsonga/Xitsonga disco muziek), ESTA-M (ook Ester M, in de jaren 1990 de ‘Queen of Tsonga Disco’), Jaguar Paw (deep house op het Deepforest label) en Sipho Makhabane (gospelzanger uit Swaziland).
* Op Spotify vind je op de artiestenpagina van Rebecca muziek van meerdere Rebecca’s. ‘Live in Concert’ en ‘Ama VIP’ zijn albums van de Rebecca van de trainmanager.
In het vliegtuig terug naar huis zag ik de TV-uitzending ‘Dancing City: Johannesburg’ (TV France, 2013). Behalve dat er veel geweldige dansgroepen te zien waren, zat er ook veel toffe muziek in. De muziek van DJ Culoe de Song, die in de aflevering optreedt met een zangeres in een club in Pretoria, is me het meest bijgebleven.
Nummers van Moonchild Sanelly, Spoek Mathambo & Fantasma, Jeff Maluleke, Chymamusique (als producer van Selektor Series – Limpopo), Card on Spokes, Tumi, Culoe de Song en Vee zijn opgenomen in de Hoorstaat playlist op Spotify. Daarop vind je ook nummers van Simphiwe Dana (een grote hedendaagse afro-soul zangeres) en voorgangster Busi Mhlongo, door wiens muziek Simphiwe Dana zich naar eigen zeggen nog steeds laat inspireren.
Hieronder de SoundCloud playlist, met deze maand louter Zuid-Afrikaanse nummers.
Terug naar het begin van dit bericht.
—
Op de foto bovenaan dit bericht: The Blue Mandela, een muurschildering van Mak1 One uit 2013. Het is het startpunt van ‘The Fringe Street Art Mural Tour’, een geluidswandeling van VoiceMap door de Fringe en District Six in Kaapstad.
luisterberichten 
Posted on 30/09/2015
0