Luisterboeken: beluister de inhoud en hoor de vorm

Wanneer ik een boek lees, lees ik te snel. Dat weet ik sinds ik boeken luister. Wie voorleest, bepaalt het tempo. Wie luistert, kan alleen maar volgen. Irritant, dit inleveren van de regie? Ik vind van niet.

Het mooie is: ik lever wat tijd in – een boek luisteren kost meer tijd dan een boek lezen – maar dan blijft er tijd over. Tijd voor vorm. In plaats van dat ik jakkerend de bladzijden omsla om er zo snel mogelijk achter te komen hoe het verhaal afloopt, hoor ik nu hoe het verhaal verteld wordt. Hoe personages praten, hoe de taal die de schrijver gebruikt, klinkt. Lezend kun je natuurlijk ook letten op vorm en stijl, maar daar zit juist het verschil: lezend moet je er op letten, je tempo verlagen, je concentratie verhogen. Luister naar de inhoud en je hoort vanzelf ook de vorm.

Het plezier om voorgelezen te worden gaat verder. Zoals bij een lied de vertolking de tekst tot leven wekt, zo blaast een voorlezer leven in een tekst. In het beste geval tilt de voorlezer je op, voert je mee en laat je dingen horen die je lezend niet opgemerkt had. Een donkere kant van een licht personage bijvoorbeeld, of spanning tussen wat wordt gezegd en wat wordt bedoeld.

Dan moeten stem en voordracht je wel liggen. Wat dat betreft ben je als luisterlezer beter af wanneer je het prettig vindt om ook Engelstalige boeken te beluisteren, omdat je dan vaak kunt kiezen uit meerdere versies, zeker bij klassiekers. Zo zijn er van Scott F. Fitzgeralds The Great Gatsby tenminste zes onverkorte versies beschikbaar. In online luisterboekenwinkels bevat elke titel meestal een audiofragment, zodat je kunt testen of de stem je bevalt. Of eigenlijk: of hij je niet tegenstaat, want mijn ervaring is dat je soms even aan een stem moet wennen, zoals het ook lezend even kan duren voordat je in een boek zit.

In het Nederlands mag je al blij zijn dàt er een luisterversie van een titel is en vooral de beschikbaarheid van klassieke titels laat te wensen over. Als een titel niet als luisterboek is uitgebracht, is er vaak wel een speciaal voor blinden en slechtzienden ingesproken versie. Deze boeken op daisy-rom zijn te leen bij bibliotheken of bij het Loket Aangepast Lezen. Aan titels die door uitgeverijen worden uitgebracht, leent soms de schrijver zelf en soms een (bekend) acteur zijn stem.

Sterke Nederlandse stemmen krijgen jaarlijks aandacht in de Week van het luisterboek, waarin sinds 2009 de Luisterboek Award wordt uitgereikt. De beste voorlezer ontvangt de prijs, niet het beste luisterboek. De winnaar van dit jaar wordt vanavond, maandag 22 april, bekend gemaakt in het Radio 1 programma Kunststof. Bekijk hier de genomineerden. De week van het luisterboek duurt nog tot en met zondag 28 april. Koop je in deze week een luisterboek (minimumbedrag € 9,95), dan krijg je het Luistergeschenk cadeau. Dit jaar is dat Electrifying Berlijn, een hoorcollege van Leo Blokhuis over Berlijn als inspiratiebron van de muziekcultuur.

Om een idee te geven hoe verschillend vertellers van hetzelfde verhaal kunnen klinken, kun je hieronder vijf vertellers van The Great Gatsby aan het werk horen (in het Engels).

Beluister twee verschillende fragmenten, de eerste verteld door Frank Muller, de tweede door Jake Gyllenhaal.

Vergelijk in het volgende fragment van AudioFile Magazine drie verschillende Gatsby-vertellers: Anthony Heald, Tim Robbins en Robertson Dean.

Zelf heb ik de eerste, door Frank Muller vertelde versie beluisterd, aangestoken door het enthousiasme van John Colapinto voor deze verteller op het Page-Turner blog van The New Yorker. Ik vond de wat lome, soms licht verveeld klinkende manier van lezen van Muller goed passen bij de achteloze onbezonnenheid die de rijke personages uit het boek zich permitteren.

Verder luisteren:
– F. Scott Fitzgerald: The Great Gatsby. Read by Frank Muller. Recorded Books, 2000. 4 CDs, 4 uur 40.