Hoorstaat #7 de klank van ruimtes

In een maandelijkse hoorstaat deel ik wat ik op dat moment beluister. Met in deze zevende aflevering aandacht voor: de klank van ruimtes, een online cursus radioverhalen maken door Alex Blumberg en de podcasts StartUp en Serial. Muziek is er van o.a. Emil Landman, Gymnast, Yellow Creatures en Steve Gunn.

Geen zin of tijd om alles te lezen? Klik dan direct door naar een van de volgende categorieën: live; podcast & radio; luisterboek & hoorcollege; muziek of luister naar de hoorstaat-playlist op Spotify.

Wil je reageren op deze hoorstaat of delen wat jij beluistert? Dat kan via het reactieformulier onderaan dit bericht of mail naar luisterberichten[at]gmail.com

live

Hoe klinkt een ruimte? Afgelopen maand was ik getuige van twee onderzoeken naar deze vraag. De ene had de vorm van een performance, de andere van een wetenschappelijk onderzoek. De ene ruimte was het Teijin Auditorium van het Stedelijk Museum in Amsterdam, de andere de Lage Landen Zaal van het Muziekgebouw Frits Philips in Eindhoven.

Ik begin in het Stedelijk Museum. In het auditorium voerde de Amerikaanse componist en geluidskunstenaar Alvin Lucier op 18 oktober zijn stuk ‘I Am Sitting In A Room’ uit. Deze performance maakte deel uit van een tweedaags festival dat aan hem gewijd was. ‘I Am Sitting In A Room’ voerde hij voor het eerst uit in de Electronic Music Studio van Brandeis University in 1969. Sindsdien is het stuk meermaals uitgevoerd, door Lucier zelf en door anderen. Voor ik naar de uitvoering in het Stedelijk ging, wist ik wat de opzet van het stuk was, maar had ik nog geen eerdere opnames beluisterd.

In de tekst van het stuk legt Lucier de opzet uit:

I am sitting in a room, the same one you are in now.* I am recording the sound of my speaking voice and I am going to play it back into the room again and again until the resonant frequencies of the room reinforce themselves so that any semblance of my speech, with perhaps the exception of rhythm, is destroyed. What you will hear, then, are the natural resonant frequencies of the room articulated by speech. I regard this activity not so much as a demonstration of a physical fact, but more as a way to smooth out any irregularities my speech might have.

* In originele versie (1969): “I am sitting in a room different from the one you are in now”.

Een ruimte, een spreker, een microfoon, opnameapparatuur, een versterker en een luidspreker. Dat is wat je nodig hebt voor dit stuk. Je spreekt een tekst in, neemt deze op, speelt deze via de luidspreker in de ruimte af, neemt dit geluid weer op, speelt het weer af, enzovoorts. Hoewel Lucier in zijn tekst duidelijk zegt dat je de ‘resonantie frequenties’ van de ruimte zult horen (ook wel ‘natuurlijke frequenties’ of ‘eigenfrequenties’ genoemd), kon ik daar vooraf geen geluid bij bedenken. Met mijn gebrek aan natuurkundige kennis verwachtte ik dan ook onterecht dat het geluid steeds zachter zou gaan klinken, als door een dikke laag watten, met steeds meer opnameruis. Daar klopte niets van.

Alvin Lucier (geboren in 1931) kwam de ruimte binnen, liep door het middengangpad naar een stoel vooraan de gelijkvloerse, kleine zaal, ging zitten, zette zijn leesbril op, sloeg een boek open en las de tekst voor met een oudere, mooi-kwestbare stem. Daarna sloeg hij het boek dicht en luisterde hij met de aanwezigen naar de klanken van zijn eigen woorden, die zich, steeds opnieuw opgenomen en weer afgespeeld, langzaam tot heldere, metaalachtige klanken aaneenregen.

Later beluisterde ik voor het eerst de versie uit 1969. Je hoort aan zijn stem dat hij toen een stuk jonger was, maar wat vooral opvalt aan die opname is dat hij stottert. Nu krijgt de laatste zin van het stuk een andere betekenis. Tijdens de stottervrije uitvoering die ik meemaakte, dacht ik dat hij met ‘het gladstrijken van oneffenheden die mijn spraak kan hebben’ verwees naar de imperfecties van de menselijke stem in het algemeen. Terwijl de klanken in ‘I Am Sitting In A Room’ steeds minder menselijk klinken en daardoor onpersoonlijker worden, blijkt het stuk persoonlijker dan ik dacht.

Beluister hier de versie uit 1969 (duur: 15:23). Wil je een indruk van de uitvoering zoals ik deze meemaakte, bekijk dan het filmpje dat in 2012 werd gemaakt tijdens het Internationale Festival voor Contemporaine Muziek in Venetië (duur: 20:11). Op de website Dialogue Talk vind je wat Lucier zelf over het stuk te zeggen heeft.

Tijdens de Dutch Design Week organiseerden het Laboratorium voor Akoestiek van de TU Eindhoven en het Muziekgebouw in Eindhoven op 20 oktober een avond rond akoestiek en architectuur. Twee onderdelen van die avond gingen over de akoestiek van de Lage Landen Zaal, de grote zaal van het Muziekgebouw.

Voor een orkest bestaande uit dummy’s in zwarte traingspakken vertelden Ella Braat (Bouwkunde, Hogeschool Tilburg) en Constant Hak (Lab voor Akoestiek, TU Eindhoven) over de belangrijkste aspecten die de akoestiek van een zaal bepalen. Ze lieten de nagalmtijd horen en maakten geluidsreflecties zichtbaar met laserlicht. De meest basale regel: zichtlijnen zijn gehoorlijnen. Je oren zitten bijna op dezelfde hoogte als je ogen, dus als je de geluidsbron kunt zien, kun je hem ook horen.

Dit directe geluid is niet genoeg voor een goede concertervaring. Je wilt het gevoel hebben er middenin te zitten. Daarvoor is reflectie van het geluid nodig, die het directe geluid versterkt. Hiertoe hangen er reflectiepanelen boven het podium, maar ook de zijwanden, het plafond en de balkons reflecteren. Daarom komt het bijvoorbeeld nauw in welke hoek de balkons ten opzichte van het podium staan. Om het geluid aangenaam te laten klinken, moet het geluid ook verstrooid worden. Daarom hangen er diffusers aan de muur die met hun roosterpatroon het geluid niet als een spiegel weerkaatsen maar door de ruimte verspreiden.

Tenslotte moet het geluid ook geabsorbeerd worden. De absorptie is een belangrijke factor in de nagalmtijd van de zaal, die je al naar gelang het soort muziek groter of minder groot wilt hebben. Het doel voor deze zaal was een nagalmtijd van 1,9 tot 2,0 seconden, afgestemd op symfonische klassieke muziek en de grootte van de zaal. De akoestische absorptie wordt grotendeels bepaald door de mensen in de zaal die met haren en kleding een deel van het geluid opnemen. Omdat de zaal ook goed moet klinken als de zaal niet geheel gevuld is, zitten er gaatjes in de onderkant van de opklapbare stoelzittingen met daarover een zachte bekleding. Zo wordt geluid ook geabsorbeerd als de stoelen omhoog geklapt zijn.

De geluidsabsorptie door het publiek vormde het onderwerp van de meting die Constant Hak en Remy Wenmaekers (Lab voor Akoestiek, TU Eindhoven) uitvoerden. Zij wilden de nagalmtijd meten in een (bijna) volle zaal. Zo’n meting kan gebruikt worden om de muziekbeleving van het publiek nog beter te maken. Als er te weinig publiek geweest zou zijn, hadden zij dummy’s op de lege stoelen geplaatst. Het gesleep met de zware poppen zou rugbrekens gekost hebben, maar ze hadden dan geen rekening hoeven houden met de oren van het publiek. Normaal gesproken wordt de nagalmtijd gemeten met een reeks harde, onprettige geluiden. Om het publiek niet de zaal uit te jagen, had Constant Hak een geluidscompositie van drie minuten gemaakt die niet onaangenaam was om naar te luisteren. Verspreid door de zaal stonden microfoons opgesteld om data te verzamelen. De analyse van de meetresultaten laat nog op zich wachten, maar zal te zijner tijd op de website van het Laboratorium voor Akoestiek of het adviesbureau Level Acoustics te vinden zijn. Hier vind je alvast beeldmateriaal van de avond en een gesprek met Remy Wenmaekers.

Verder lezen:
– Als je meer wilt weten over de wetenschappelijke aspecten van zaalakoestiek en welke adviezen akoestiekexperts Renz van Luxemburg (TNO) en Piet de Lange (TU Eindhoven) gaven voor de bouw van de zalen van het Muziekgebouw in Eindhoven, lees dan het artikel dat zij in 1993 publiceerden in het tijdschrift Bouwfysica, Vol. 4, 1993, No. 4, pp. 23-29.
– Meer weten over podiumakoestiek vanuit het perspectief van het orkest? Lees dan het artikel ‘Poppen-orkest test podiumakoestiek’ in Cursor (08-07-2014). Remy Wenmaekers doet promotieonderzoek over dit nog weinig bestudeerde onderwerp aan de TU Eindhoven. Hiervoor gebruikt hij een dummy orkest van 80 poppen.

Terug naar het begin van dit bericht.

podcast & radio

Ik ben een vaste luisteraar geworden van twee nieuwe Amerikaanse podcasts: Serial, een spin-off van This American Life, en een nieuwe podcast van oud-This-American-Life-producer Alex Blumberg: StartUp.

3 oktober startte Serial, waarin in wekelijkse afleveringen een jaar lang één verhaal wordt gevolgd: de reconstructie van een moord in 1999 op Hae Min Lee, een meisje uit de bovenbouw van een middelbare school in de provincie Baltimore, Maryland. Haar ex-vriendje Adnan Syed, destijds 17-jaar oud, werd voor de moord veroordeeld.

Producer Sarah Koenig viel op dat het forensisch bewijs tegen Adnan erg mager was en dat de zaak tegen hem grotendeels leunde op één getuigeverklaring. Ze is niet overtuigd van zijn onschuld, maar raakte geïntrigeerd doordat de meeste betrokkenen een oordeel hebben over Adnans karakter. Terwijl, kun je iemands karakter wel echt kennen? Kun je beoordelen of iemand tot moord in staat is?

Aflevering na aflevering spreekt zij met betrokkenen, belt met Adnan in de gevangenis, laat politietapes horen en probeert te reconstrueren wat er gebeurd is op de dag van de moord. Volg haar intrigerende zoektocht via iTunes, SoundCloud of Stitcher en begin bij aflevering 1.

Ook StartUp kun je het beste chronologisch beluisteren. In deze podcast volg je hoe Alex Blumberg een eigen bedrijf begint: een podcastnetwerk. Van de eerste mislukte pitch voor een investeerder, twijfel aan de onderneming, het vinden van een zakenpartner, het onderling verdelen van het nog niet bestaande bedrijf en het vinden van een naam, zijn we in aflevering 6 (van 28 oktober) toegekomen aan het waarderen van de startup. Het bedrijf, dat inmiddels de naam Gimlet Media draagt, wordt gewaardeerd op 10 miljoen. Net als in de andere afleveringen hoor je hoe zo’n beslissing tot stand komt en wat de verschillende betrokkenen – Alex Blumberg, zijn vrouw Nazanin Rafsanjani, zijn zakenpartner Matt Lieber, adviseurs en potentiële investeerders – daarvan denken.

Dat is het mooie van de podcast: het laat horen wat normaal gesproken verborgen blijft, overwegingen achter beslissingen en ook twijfels en falen. En dat in een medium dat volgens Blumberg zelf het meest geschikt is om een eerlijk beeld te geven (meer daarover in deze hoorstaat onder luisterboek & hoorcollege).

Maar hoe bepaal je nu de waarde van een nog niet bestaand bedrijf? Het antwoord in StartUp: het is een proces van onderhandelen en is afhankelijk van vertrouwen in de economie in het algemeen, startups in het bijzonder en van een goed verhaal. Als eigenaar van een startup moet je zelf met een overtuigend verhaal komen. Hoeveel vind je het zelf waard? Die vraag kregen ook Alexander Klöpping en Marten Blankesteijn van Blendle vertelden ze in De Wereld Draait Door (op ca. 6:50 van het fragment; datum: 27 oktober).

Hieronder nog een drietal radio-uitzendingen die ik de afgelopen maand beluisterde en graag wil aanbevelen.

– Jellie Brouwer sprak in Kunststof Radio met regisseur Sarah Moeremans naar aanleding van ‘Shoot the messenger’, een voorstelling die zij samen met studenten van de ArtEZ Academie in Arnhem en Eefje de Visser (als componist) maakte (06-10-2014; duur: ca. 1 uur). In dit mooie gesprek komt je veel te weten over de voorstelling, maar ook over hoe Sarah Moeremans aankijkt tegen theater maken.
De voorstelling is tot en met 12 december nog te zien in Amsterdam, Groningen, Den Bosch, Haarlem, Leiden en Antwerpen. Kijk hier voor meer informatie.
De radio-uitzending is ook beschikbaar als podcast via rss-feed of iTunes.

– ‘Westwaarts met de postbode’, een mooi gemaakte reportage door Angela Poll voor De Stem van West (14-19-2014; duur: ca. 34 min.). Wordt de postbode met uitsterven bedreigd? Angela Poll gaat op zoek naar een antwoord door mee te lopen met drie postbodes op hun ronde door de wijken Kanaleneiland en Oog en Al in Utrecht. Ook vraagt zij haar opa naar zijn herinneringen aan kaarten en telegrammen.

– Pieter van de Wielen sprak in Nooit Meer Slapen met Alexander Munninghof naar aanleiding van zijn boek De stamhouder, een familiekroniek (nacht van 14- op 15-10-2014; duur: ca. 1 uur). In dit boek tekent hij de geschiedenis op van zijn grootvader, zijn vader en zichzelf. Een onwaarschijnlijke geschiedenis vol drama. Zo liet zijn grootvader hem middels ontvoering bij zijn moeder vandaan halen en vocht zijn vader in de Tweede Wereldoorlog aan het oostfront, in het uniform van de Waffen SS.

Terug naar het begin van dit bericht.

luisterboek & hoorcollege

Op het online platform Creative Live worden allerlei Engelstalige online seminars aangeboden door creatieve experts in o.a. fotografie, video, schrijven, muziek en audio. Half oktober waren er drie webinars over het maken van podcasts: een webinar waarin John Lee Dumas en gasten de basics van het maken van een podcast belichten met aandacht voor materiaal, opnamekwaliteit, editing en marketing; en twee webinars van Alex Blumberg over het maken van radioverhalen.

Ik volgde een deel van de webinars van Alex Blumberg, ongeveer anderhalve cursusdag van 6 à 7 uur. Blumberg begint over de kracht van audio als medium om een verhaal te vertellen. Volgens hem is audio het meest visuele medium omdat het in staat is sterke beelden op te roepen. Het is goed in het overbrengen van emoties, brengt gemakkelijk een sterke band tot stand (bijvoorbeeld tussen gastheer en gast) en als luisteraar kun je je makkelijker identificeren met iemand die je hoort maar niet ziet, zonder vooroordelen op basis van hoe iemand eruit ziet. Eerlijkheid kun je horen op een manier waarop je het niet kunt zien. Het is een medium waarin je slecht kunt liegen en een slecht medium voor ironie.

De meeste aandacht besteedt Blumberg aan de kunst van het interview. Waar je voor gaat – emotie en een goed verhaal – en hoe je dat voor elkaar krijgt. Het gaat over de vragen die je kunt stellen om oprechte reflectie en emotie te ontlokken en over hoe je een interview voorbereidt, uitvoert en monteert. Hij geeft daarbij veel voorbeelden van radio-items die hij maakte en laat zien hoe ze tot stand kwamen. Zo illustreert hij het feit dat geïnterviewden vaak een ander verhaal willen vertellen dan jij als maker wilt vertellen met een moeizaam gesprek dat hij met een postbode voerde (akte 4 van aflevering 157 van This American Life). Hij laat eerst een fragment van 2 minuten uit de originele opname horen en dan een fragment van 1 minuut dat in de gemonteerde radioshow terecht kwam. Dat fragment bestaat uit maar liefst 11 stukken, waarbij hij ook nog de volgorde heeft aangepast. Zoveel vrijheid moet je als maker dus nemen.

Het mooiste van beide webinars is dat hij samen met de studenten in de zaal een interview voorbereidt, uitvoert en met hen de uiteindelijke montage bespreekt. Zo krijg je alles mee: het voorgesprek, dat lang genoeg moet zijn om de ‘verhaalformule’ in te vullen – ik maak een verhaal over x en dat is interessant vanwege y – maar kort genoeg om de emotie te bewaren voor het interview. Het bedenken van vragen, het structureren ervan, het interview zelf en de nabewerking ervan. De studenten in het publiek functioneren als co-producers en na elke stap evalueert Blumberg met hen. Zo krijg je ook als toeschouwer via internet een duidelijk beeld van hoe je een goed verhaal kunt vertellen met audio.

Benieuwd geworden? Maak dan een gratis account aan op Creative Live, laat via de button op de pagina van Power Your Podcast with Storytelling weten dat je geïnteresseerd bent en je krijgt een mail als de webinars opnieuw worden uitgezonden. Je kunt dan inloggen en ze gratis bekijken. On demand toegang is ook mogelijk. Dan betaal je 99 USD voor beide webinars.

Terug naar het begin van dit bericht.

muziek

Tijdens de Cello Biënnale in Amsterdam ging ik naar het concert ‘Gesang der Geister’ door Cello8ctet Amsterdam en Cappella Amsterdam met cellisten Gary Hoffman en Johannes Moser en sopraan Johannette Zomer als solisten (Muziekgebouw aan het IJ, 19 oktober). De cello en de menselijke stem hebben hetzelfde bereik. In het concert met nu eens 8 cello’s en 1 stem, dan weer 1 cello en 24 stemmen en tot slot 8 cello’s en 12 stemmen, werden de gelijkenissen tussen cello en menselijke stem verder onderzocht.

Het meest smolten ze samen in ‘Da pacem Domine’ van Arvo Pärt. In dit stuk was soms niet meer te onderscheiden of je cello of stem hoorde. Het stuk leent zich goed voor deze samensmelting, maar Cappella Amsterdam tilde het naar grotere hoogte in een tegelijk ijle en trefzekere uitvoering. Deze of een andere uitvoering van ‘Da pacem Domine’ door Cappella Amsterdam is niet online beschikbaar. Daarom hier een versie van het Estonian Philharmonic Chamber Choir.

Het concert werd afgesloten met het überromantische ‘Gesang der Geister über den Wassern’ van Schubert op tekst van Goethe, gezongen door de mannensectie van Cappella Amsterdam. De muziek is romantisch en de tekst nog meer, vol natuursymboliek, maar ik liet me er graag door meevoeren. Ook na het concert heb ik op Spotify verschillende versies beluisterd. Omdat ook van dit stuk geen opname van Cappella Amsterdam online staat, hier een uitvoering door het Vienna Boys’ Choir.

Via de wekelijkse BBC-podcast Tom Robinson Introducing Mixtape luisterde ik naar: door henzelf als ‘postpunk’ gelabelde muziek van Yellow Creatures uit Newcastle; de jaren ’80 sound van Gymnast uit Manchester; de mooie stem van Behla Hutchinson uit Leeds; de gladde maar lekkere groove van Harts uit Melbourne; folky pop van Passport to Stockholm uit Londen; en nieuwe nummers van de instrumentale formatie King Capisce uit Sheffield.
Op Spotify vind je terug: de EP Spinning Orange Catherine Peel van Yellow Creatures; het debuutalbum Wild Fleet van Gymnast; een album, EP en singles van Harts; de single Imperfections van Passport to Stockholm en een album en single van King Capisce. Van Yellow Creatures, Gymnast en Harts heb ik ook een nummer opgenomen in de Hoorstaat playlist.

Via de 3voor12 luisterpaal en Spotify luisterde ik naar nieuwe albums van o.a. Emil Landman (Colours and Their Things), alt-J (This Is All Yours), Steve Gunn (Way Out Weather), Allah-Las (Worship the Sun) en Caribou (Our Love). Van Emil Landman, alt-J, Steve Gunn, Allah-Las en Caribou heb ik ook een nummer opgenomen in de hoorstaat-playlist op Spotify.

Zaterdag 1 november ga ik naar het eendaagse jazz-festival So What’s Next? in Einhoven. In de vorige hoorstaat nam ik al een nummber op van Ibrahim Maalouf die in de grote zaal optreedt. Ook in de grote zaal: Typhoon, waar ik me erg op verheug, en Bugge Wesseltoft samen met Henrik Schwarz en Dan Berglund. Een jaar of tien geleden zag ik Wesseltoft op het North Sea Jazz Festival. Zijn muziek heb ik toen een tijdje veel gedraaid maar de laatste jaren nauwelijks. Ik herinner me vooral de elektronica en de groove. Op de plaat Trialogue die hij dit jaar met Schwarz en Berglund maakte, is ook ruimte voor elektronica, maar Wesseltoft is er ook prominent als pianist op te horen.

Het nummer ‘Valiant’ van Bugge Wesseltoft heb ik opgenomen in de hoorstaat-playlist op Spotify. Daarop vind je deze maand ook nummers van Emil Landman, Yellow Creatures, Allah-Las, alt-J, Steve Gunn, Passport to Stockholm, Gymnast, Harts en Caribou.

Terug naar het begin van dit bericht.

—
De foto bovenaan dit bericht maakte ik na de performance van ‘I Am Sitting In A Room’ door Alvin Lucier in het Teijin Auditorium van het Stedelijk Museum in Amsterdam op zaterdag 18 oktober. Tijdens de performance zelf was het niet toegestaan foto’s te maken.